تحقیق درباره بررسی نقش آموزه های اسلامی با شاخص های نوین توسعه اقتصادی
فرمت فایل : word (قابل ویرایش) تعداد صفحات : 43 صفحه
چکیده:
بررسی سازگاری یا ناسازگاری شاخصهای نوین توسعه اقتصادی با آموزه های دین اسلام محور اصلی این نوشتار است؛ این موضوع از آن جهت دارای اهمیت است که مشاهده می شود اغلب کشورهای اسلامی در دستۀ کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه هستند لذا ضرورت دارد در مورد این سؤال که آیا آموزه های اسلامی مانعی جهت تسریع فرآیند توسعه یافتگی هستند یا خیر ، تحقیق و بررسی شود .
بدین منظور ابتدا به مساله شناسی توسعه و توسعه یافتگی و سپس شاخصهای سنجش و اندازه گیری توسعه پرداخته شده و شاخص توسعه انسانی (HDI) بعنوان یک شاخص نوین , به روز شونده و دارای مقبولیت نسبی انتخاب گردیده است .
در راستای هدف اصلی این مقاله در پی تبیین وضعیت سازگاری شاخص توسعه انسانی با آموزه های اسلامی هستیم . از آنجا که شاخص توسعه انسانی دارای سه معیار طول عمر همراه با سلامتی , کسب دانش و سطح شایسته زندگی می باشد بنابراین سوال ویژه این مقاله عبارت است از اینکه آیا بین این معیارهای سه گانه و آموزه های اسلامی سازگاری وجود دارد یا خیر؟ .
برای دستیابی به نتایج ، در قسمت شناسایی مفهوم توسعه و شاخصهای آن و همچنین شناسایی آموزه های دینی مرتبط با این شاخصها از روش اسنادی استفاده گردیده و در جهت تجزیه و تحلیل سؤال ویژه این مقاله از روش توصیفی – تحلیل محتوا بهره گرفته شده است .نتاج حاصل از تجزیه و تحلیل آموزه های اسلامی مرتبط با این موضوعات نشان می دهد که آموزه های اسلامی مانعی برای تحقق معیارهای توسعه نمی باشند و بطور کلی بین این معیارها و آموزه های اسلامی سازگاری وجود دارد.
1-مقدمه
امروزه صاحب‌نظران در باب توسعه اقتصادی به تعاریف و بیان مفاهیم جدیدی از توسعه رسیده‌اند. اقتصاددانانی را مشاهده می‌کنیم که برخلاف نظر پیشگامان مسائل توسعه اقتصادی، در تبیین و توضیح مفهوم توسعه اقتصادی، صرفاً به ملاک‌ها و شاخصهای اقتصادی اکتفا نکرده و از معیارهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و به طورکلی انسانی سخن به میان آورده‌اند. در حالی‌که پیشگامان مسائل اقتصادی، به جنبه‌های غیر اقتصادی در توسعه نظیر وجوه فرهنگی، اجتماعی و انسانی توجه و عنایتی نداشتند.
به طور کلی از جمله مهمترین دغدغه‌های ذهنی اقتصاددانان کشورهای درحال توسعه، یافتن و بررسی و تجزیه و تحلیل عوامل تسریع فرآیند توسعه و شناخت موانع آن می‌باشد تا از این طریق بتوانند کشور خود را به عوامل تسریع جریان توسعه مجهز سازند و همچنین در حد توان موانع موجود در مسیر سرعت بخشیدن به روند توسعه را مرتفع سازند که البته استفاده از شاخصها و ملاک‌های نوین توسعه در این راه بدیهی و ضروری به نظر می‌رسد.
از طرفی مشاهده می‌شود که اغلب صاحب‌نظران، کشورهای اسلامی را در ردیف کشورهای در حال توسعه یا توسعه نیافته بر می‌شمرند. لذا در راستای دغدغه‌های اقتصاددانان در کشورهای در حال توسعه، این مسأله به ذهن متبادر می شود که آیا آموزه‌ها و تعالیم اسلامی مانعی در جهت فرآیند توسعه یافتگی این کشورها بوده‌است؟ به عبارت دیگر آیا دستورالعمل‌ها و توصیه‌های اخلاقی موجود در دین اسلام را می توان به عنوان یک مانع سرعت بخشیدن فرآیند توسعه اقتصادی برشمرد یا خیر؟
لذا مسأله اصلی این مقاله این است که با عنایت به شاخصهای جدید توسعه اقتصادی، آیا آموزه‌های دینی و تعالیم اسلامی را می‌توان به عنوان یک مانع تسریع فرآیند توسعه اقتصادی دانست؟
در راستای این مسأله، ابتدا به سراغ شاخصهای توسعه که در دنیای امروز ملاک سنجش و ارزیابی میزان توسعه یافتگی کشورها هستند رفته و پس از بررسی آنها شاخص توسعه انسانی به عنوان یک دست‌آورد نوین بشری در سنجش میزان توسعه یافتگی جوامع انتخاب شده‌است. از جمله ویژگیهای این شاخص این است که همه ساله از سوی جوامع بین‌المللی منتشر می‌شود و همچنین طی سالیان متمادی است که این شاخص به مرور زمان مورد جرح و تعدیل و حک و اصلاح قرار گرفته است و اینک به عنوان یک شاخص مقبول بین‌المللی برای سنجش میزان توسعه یافتگی جوامع مورد استفاده می‌باشد هر چند که انتقاداتی نیز بر آن وارد است. پس از شناخت این
شاخص مقبول و سه معیار اصلی طول عمر، دانش و سطح مناسب زندگی که توسط این شاخص معرفی می‌گردند به سراغ مسأله اصلی مقاله می‌رویم: آیا این شاخص با آموزه‌های اسلامی سازگاری دارد یا خیر؟ سوال‌های ویژه تحقیق نیز در همین راستا طراحی شده‌اند.
لازم به ذکر است که در این مقاله ، متأثر از نظریات جدید ، به توسعه به عنوان یک ”کل منسجم“ نگریسته می‌شود، به طوری‌که نمی‌توان جنبه‌های مختلف آن را کاملاً از هم تفکیک نمود فرضاً بیان شود که یک جامعه به توسعه فرهنگی دست یافته است بدون اینکه توفیقی در توسعه اقتصادی داشته باشد و یا برعکس. به دیگر سخن باید ”توسعه“ را با نگاه نظام‌مند و سیستماتیک نگریست.[1] البته بیان جنبه‌های مختلف توسعه اعم از توسعه اقتصادی، توسعه فرهنگی، توسعه سیاسی و ... با مسامحه بوده و جهت سهولت در فهم مطلب از آنها استفاده می‌شود.
تحقیق درباره توسعه شهرها
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه:108
فهرست مطالب:
مقدمه
وجود برنامه توسعه شهرها از ابتدای قرن اخیر یک ضرور غیر قابل انکار مطرح گردیده و این ضرورت در ایران در دهه چهل با تهیه و تصویب اولین طرح های جامع شهری عینیت یافت. ولی طی این سال ها اجرای اینگونه طرح ها در اکثر موارد پیش بینی شده به علل گوناگون محقق نشد که بررسی این علل خارج از بحث می باشد. ولی یکی از علل عدم موفقیت اجرای طرح های جامع و تفصیلی را می توان در جدا بودن فرآیند تهیه و تصویب طرح ها از روند اجرای این طرح ها دانست. به همین علت هیچ گاه شهرداری ها خود را موظف به تجهیز و سازماندهی برای تهیه برنامه های توسعه شهرها نمی دانستند و اگر هم به ندرت شاهد وجود تشکیلاتی برای تهیه اینگونه طرح های توسعه در شهرداری ها هستیم، نباید آن را به منزله ورود شهرداری ها به عرصه تهیه برنامه های توسعه شهری دانست. یکی از موارد معدودی که نوید ورود شهرداری ها به عرصه تهیه برنامه های توسعه شهری را می دهد تشکیل معاونت طرح و برنامه در منطقه 6 است. که برای اولین بار با تهیه برنامه پنج ساله اجرایی- عمرانی شهرداری منطقه 6 به صورت جدید به سمت تهیه برنامه توسعه برای منطقه 6 حرکت کرده است ولی تهیه این برنامه نیز خود با مشکلات متعددی روبرو است که مهمترین آنها به شرح زیر است:
1-نبود طرح و برنامه بهنگام برای کل شهر تهران 2-قدیمی بودن طرح های قبلی شهر تهران مثل طرح جامع و طرح ساماندهی 3-مدیریت غیر متمرکز شهری 4-عدم انسجام کافی در سازمان های مختلف شهرداری 5-رشد بدون برنامه در شهر تهران بخصوص طی دو دهه ی اخیر 6- خلاءهای اطلاعاتی بسیار زیاد 7-منابع مالی ناپایدار در شهرداری تهران.
مجموعه مشکلات بالا سبب می گردد که نتوان برای شهر تهران برنامه پنج ساله ای را بصورت بسیار قاطع و مطمئن و منسجم ارایه داد و این موضوع به نحو بسیار شدیدتری برای مناطق شهری صدق می کند. بخصوص آنکه با توجه نبود طرح های بالادست، نمی توان به نقش مناطق شهری در کل پهنه شهر تهران دست پیدا کرد ولی از سوی دیگر نیز نمی توان توسعه شهر و مناطق آنرا به دست روزمرگی سپرده و چاره ای جز برنامه ریزی با ملحوظ قرار دادن موانع و مشکلات نمی باشد. تهیه برنامه پنج ساله اجرایی-عمرانی شهرداری منطقه 6 تهران با توجه به مشکلات و موانع ذکر شده از اواخر سال 80 شروع گردید و از همان ابتدا ضمن جمع آوری اطلاعات پایه سعی گردید که به تصویر نسبتاً صحیح و دقیقی از این منطقه در زمینه های مختلف دست پیدا کرد تا با انعطاف پذیری زیاد به تهیه برنامه پنج ساله شهرداری منطقه 6 پرداخت. در هر صورت طرح پیش رو اولین نمونه از تهیه برنامه پنج ساله شهرداری های کشور می باشد و مسلماً با کاستی هایی رو به رو است ولی در هر صورت تلاش بر این بوده که با استفاده از کارشناسان با تجربه در زمینه های مختلف مطالعاتی، برنامه اجرایی- عمرانی شهرداری منطقه 6 به نحوی تدوین گردد که بعنوان یک سند اجرایی و برنامه ای مورد استفاده مدیریت شهرداری منطقه قرار گیرد.
از آنجا که شه سیستمی باز است، پیچیده، چند بعدی و پویا، پیش بینی برای تمام اجزاء و تغییر و تحولات آن و برنامه ریزی دقیق و کامل برای تمام عناصر و اجراء آن، نه ممکن و نه لازم است و برنامه ریزی شهری اگرچه به «جامع نگری» نیاز دارد ولی نمی توان تمام حیات آنرا در چارچوب یک «طرح جامع» شناسایی و برنامه ریزی کرد.
دانلود تحقیق مدیریت و توسعه پایدار
توسعه پایدار در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است.
توسعه پایدار مفهوم جدیدی است که ازطریق پیوند بین ابعاد مختلف توسعه اقتصادی فرهنگی سیاسی و اجتماعی و توجه خاص به ملاحظات محیطی و حفظ محیط زیست ازدهه 80 بطور گسترده ای مطرح گردید ازسوی دیگر مدیریت دولتی نوین به منظور افزایش مسئولیت مدیران به محیط پیرامونی خود ازدهه 70 جایگزین مدیریت دولتی درمفهوم سنتی آن شد.
سرفصل مطالب تحقیق تحقیق مدیریت و توسعه پایدار:
مقدمه 4
بیان مساله 5
اهداف تحقیق 5
اهمیت و ضرورت تحقیق 5
روش تحقیق 5
توسعه پایدار 6
رویکردهای مختلف برای توسعه پایدار 7
اهداف توسعه پایدار 9
شاخصهای مدیریت توسعه پایدار 11
سطوح اقتصادی توسعه پایدار 13
اصول مدیریت در مدیریت توسعه پایدار اجتماعی 15
قلمرو محیطی و آثار زیست محیطی 17
محاسبه آثار زیست‌محیطی 19
قلمرو اکولوژیکی 20
محاسبه قلمرو محیطی 21
اهمیت مدیریت در اسلام 25
راه های آشنائی با اصول مدیریت و رهبری در اسلام 31
اصول مدیریت 35
اصول مدیریت با توجه به آیات و روایات 36
اصول مدیریت و کنترل پروژه ها 39
1 - تعریف پروژه 39
2 - سازمان یک پروژه 40
3- دوره زمانی یک پروژه از آغاز تا پایان 41
مرحله نظری 42
مرحله طرح و برنامه ریزی 45
مرحله اجرا 47
مرحله پایانی (اختتام) 48
وظایف مدیریت پروژه 49
ویژگیهای یک مدیر موفق 52
چگونه یک مدیر دوست داشتنی باشیم 54
* انگیزه دادن به کارکنان: 54
* حمایت از اعمال و پیشنهادات درست کارکنان: 55
منابع: 56
تحقیق مدیریت و توسعه پایدار به صورت فایل ورد docx و در 56 صفحه می باشد که برای به هم نریختن متن لطفا دو فونت Bnazanin , Btitre که همراه فایل دانلود شده است را در صورت نداشتن این دو فونت به مجموعه فونتهای خود اضافه وهمچنین از افیس 2010 به بالا برای نمایش بهتر فایل استفاده نمایید.
پایان نامه سبکهای مدیریتی در سازمانهای تحقیق و توسعه
مقدمه
هدف از این مقاله فهم این مطلب است که آیا در سازماندهی و مدیریت فعالیتهای "تحقیق و توسعه" شیوه‌های متفاوتی وجود دارد؟ هم از منظر علم مدیریت (راسل و دیگران، 1991) و هم از دیدگاه سازمانی (توئیس 1987) این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است.
اما این مطالعات "تحقیق و توسعه" را همچون نوعی "جعبة سیاه" تلقی کرده‌اند، یعنی تمرکز این مطالعات بر آن دسته از فعالیتهای سازمانها و شرکتها قرار داشته است که به توسعة فناوریها و محصولات جدید اختصاص یافته‌اند. موارد دیگری از مطالعات تحقیق و توسعه به سهم و نقش مخارج کل «تحقیق و توسعه» کلان در رشد اقتصادی کشورها پرداخته‌اند. گل‌ورم در یک مطالعة بین‌المللی نمونه‌ای متشکل از 52 کشور در حال توسعه و 18 کشور توسعه‌یافته را برگزیده‌اند و نقش بارز مخارج "تحقیق و توسعه" بر رشد اقتصادی را به تأیید رسانیده‌اند. مطالعة آنها مؤ‌ید این امر است که مخارج تحقیقات تأثیر بیشتری در رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه داشته و دارند.
آخرین بررسیهای علمی نشان داده است که در سطح سازمانی، فعالیتهای تحقیقاتی باید از فعالیتهای توسعه‌ای تفکیک شوند و این تجربه‌ای است که در سطح صنایع به کار گرفته شده است.
نقش تحقیق در حوزة سازمانهای گوناگون به طرز متفاوتی تعریف می‌شود. مثلاً جنرال الکتریک در هر یک از سه حوزة اصلی کار خود یعنی موتور هواپیما، تأمین روشنایی و موتورها، نقشهای گوناگونی را به بخش تحقیقات خود واگذار کرده است.
از این گذشته، شرکتها بیش از پیش ناگزیر می‌شوند "تحقیق و توسعه" خود را بر مبنایی جهانی طراحی کنند تا بتوانند به منابع خارجی دانش دست یابند. (1996/(CHIESA.
از این حیث نیز، سازمانهای "تحقیق و توسعه" ماهیتی متفاوت دارند به ویژه هنگامی که "فعالیتهای تحقیق‌گرا" را به جای "فعالیتهای توسعه‌گرا" مورد توجه قرار می‌دهند.
این مثالها ملاحظاتی را مطرح می‌کنند:
O فعالیتهای تحقیقی و فعالیتهای توسعه‌ای در یک سازمان در واحدهای مختلف انجام می‌شود. بنابراین، به نظر می‌رسد که فعالیتهای تحقیقی و فعالیتهای توسعه‌ای ماهیتاً متفاوت‌اند.
O به نظر می‌رسد فرآیندهای تحقیقی و توسعه‌ای از سازمانی به سازمان دیگر و از صنعتی به صنعت دیگر متفاوت‌اند. به ویژه ماهیت فرآیند نوآوریهای فناورانه از صنعتی به صنعت دیگر شدیداً متفاوت است. (1995KODAMA, ؛1991،1990 /PAVITT) مطالعات مدیریتی از بررسی وجود و چگونگی تأثیرگذاری تفاوتهای میان صنعتی بر تصمیمات و انتخابها سازمانی و مدیریتی غفلت کرده‌اند. چنین ملاحظاتی ضرورت مطالعه اینکه آیا یک سبک خاص مدیریتی / سازمانی با نوع ویژه‌ای از فرآیند تحقیق و توسعه و با ماهیت متفاوت فعالیتهای تحقیق و توسعه ارتباطی دارد یا خیر و در صورت وجود این رابطه چگونه است، مطرح می‌کند.
تعداد صفحات 100 word
فهرست مطالب
سبکهای مدیریتی در سازمانهای تحقیق و توسعه ۱
مقدمه ۱
فرایند فعالیتهای تحقیق و توسعه ۳
نوع فرآیند تحقیق و توسعه ۴
سبکهای سازمانی و مدیریت ۵
طرح غالب ۵
سازمان ۶
الگوی علمی ۷
فناوری پیشرفته ۸
سازمان ۹
نتیجه‌گیری و مفاهیم مدیریتی ۱۰
برنامه ریزی آموزشی ۱۲
تعامل برنامه‌ریزی آموزشی، برنامه‌ریزی درسی و طراحی آموزشی ۱۴
ارزشیابی آموزشی ۱۸
فرایند ارزشیابی آموزش ۱۸
ستاده‌های مورداستفاده در ارزشیابی آموزشی ۱۹
رویکردهای ارزشیابی آموزش ۲۰
نتیجه گیری ۲۳
مراحل ارزشیابی آموزشی ۲۴
مرحله‌ی طراحی ۲۵
یک برنامه‌ی زمان‌بندی ۲۶
ضرورت ارزشیابی آموزشی ۲۶
ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به عنوان یک تخصص ۲۷
ضرورت ارزشیابی آموزشی ۲۷
ویژگی ارزشیابی فرایند – مدار ۲۹
ارزشیابی آموزش ۳۰
اهمیت خلاقیت و نوآوری در زمینه ارزشیابی آموزشی ۳۱
● ارزشیابی توصیفی ۳۲
● ارزشیابی پرونده‌ای ۳۳
● ارزشیابی پروژه‌ای ۳۳
● ارزشیابی از طریق آزمون‌های عملکردی ۳۴
● ارزشیابی از طریق خودسنجی و همسال‌سنجی ۳۴
اهمیت و ضرورت بازنگری ارزشیابی تحصیلی در آموزش و پر ورش ۳۵
بازخورد ها چه هستند ؟ ۳۷
کلیات ارز شیا بی از سفر یا دگیری: ۳۸
انتقادهای وارد بر ارزشیابی‌های موجود: ۳۹
شیوه اجرایی طرح در کلاس: ۴۰
۲ ـ مرحله توصیف: ۴۰
۳ ـمرحله ارزشگذاری: ۴۱
۴ ـ مرحله گزارش پایانی: ۴۱
آسیب شناسی مطالعه در دانش آموزان و شیوه‌های کنترل آن ۴۱
۷ـ حفظ کردن طوطی وار: ۴۳
مکاتبات اداری ۴۳
ابلاغ ۴۴
ابلاغ نامه ۴۴
ابلاغیه ۴۴
اجاره نامه ۴۴
احضار نامه ۴۴
ارزشیابی ۴۴
ارجاع ۴۵
اساس نامه ۴۵
استناد ۴۵
اسناد جاری ۴۵
اسناد غیر جاری ۴۵
اسناد رسمی ۴۵
اسناد رسمی حقوقی ۴۶
اسناد عادی ۴۶
اطلاعیه ۴۶
اعلام ۴۶
اقدام مقتضی یا اقدام لازم ۴۶
اندیکاتور ۴۶
ایفاد ۴۷
ایندکس ۴۷
بازرسی ۴۷
بایگانی ۴۷
بخش ۴۷
بخش نامه ۴۸
پاسخ ۴۸
پیرو ۴۸
پی نوشت ۴۸
پیوست ۴۸
تشکیلات ۴۹
تصویب ۴۹
تلفنگرام ۴۹
تلکس ۴۹
تلگراف ۴۹
تلگرام ۴۹
جلسه ۵۰
حسابداری ۵۰
حکم ۵۰
حکم کارگزینی ۵۰
دایره ۵۰
دبیرخانه ۵۰
دستور ۵۱
دستورالعمل ۵۱
دستور جلسه ۵۱
ذی حساب ۵۱
ذی ربط ۵۱
راهکار ۵۱
رده ۵۱
رونوشت ۵۲
رئیس ۵۲
سرپرست ۵۲
جامعه شناسی ۵۶
اصول عمومی حسابداری ۶۱
۱) اصل بهای تمام شده: ۶۲
۲) اصل تحقق درآمد: ۶۲
۳) اصل تطابق هزینه ها با درآمد ها: ۶۲
۴) اصل افشا ء: ۶۳
اصول بنیادی و مفاهیم حسابداری: ۶۳
طبقه بندی مفاهیم عمومی حسابداری ۶۳
در حسابداری فرض بر آن است که فعالیت یک موسسه ۶۵
۴- فرض دوره مالی: ۶۵
۵- فرض تعهدی: ۶۵
تاریخچه حسابداری ۶۶
خلاقیت و نوآوری در افراد و سازمانها ۶۷
مقدمه ۶۷
مفهوم و جایگاه خلاقیت و نوآوری ۶۸
تفاوت خلاقیت و نوآوری ۶۹
فرآیند خلاقیت و نوآوری ۷۲
تکنیک‌های خلاقیت و نوآوری ۷۳
شرایط ایجاد خلاقیت و نوآوری ۷۴
ویژگیهای افراد خلاق و نوآور ۷۵
نتیجه گیری ۷۷
خلاقیت و نوآوری در مدیریت ۷۸
● مقدمه ۷۹
● موانع حل خلاقانه مشکل ۸۱
● انسدادهای ادراکی ۸۲
▪ تفکر عمودی (VERTICAL THINKING): ۸۳
▪ یک زبان تفکر واحد: ۸۳
۲) تعهد: ۸۳
▪ کلیشه سازی مبتنی بر تجربه گذشته: ۸۳
▪ نایده گرفتن مشترکات: ۸۴
۳) تراکم: ۸۵
▪ محدودیتهای ساختگی: ۸۵
▪ جداکردن جزء از کل: ۸۵
۴) بی خیالی: ۸۶
▪ جهت گیری در مقابل فکر کردن: ۸۶
● رفع انسدادهای ادراکی ۸۷
▪ مراحل تفکر خلاق: ۸۷
خلاقیت و نوآوری در افراد و سازمانها ۸۷
نقش مدیران آموزشی در پرورش تفکر خلاق ۸۹
حوادث ناشی از کار، واقعیت ها و راهبردها ۹۰
عوامل مؤثر در بروز حوادث ۹۲
نتایج کلی بررسی حوادث ۹۳
مقدمه ۹۴
ابعاد استرس ۹۶
عوامل تشکیل دهنده بهداشت روانی محیط کار ۹۶
راههای مقابله با استرس و فشار روانی ۹۷
منابع و مأخذ: ۱۰۰
تحقیق در مورد توسعه در اسلام
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه:31
فهرست مطالب
تعاریف غرب در مورد توسعه، و اشکالات آن را بیان نمایید؟ آیا در اسلام تعریف جامعى در مورد توسعه وجود دارد؟
lکلمه ى توسعه در زبان فارسى معادل development است. این واژه در زبان انگلیسى به معناى رشد کمىّ و افزایش مقدار است; به تعبیرى، رشد بادکنکى و افزایش کمیت و مقدار تولیدات و کالاها و خدمات و آنچه که موجب افزایش رفاه مادى بشر مى شود; به عبارت دیگر، توسعه در آغاز جلوه ى کمى داشته، ولى پس از گذشت حدود نیم قرن از مطرح شدن موضوع توسعه، خصوصاً دیدگاه هاى دو دهه ى اخیر، با توجه به بعضى حوایج بشر، توسعه را به صورت کیفى و انسان گرا لحاظ نموده اند.
در آغاز که توسعه مطرح شد، هر کشورى را که درآمد سرانه اش بالا بود، توسعه یافته مى شمردند; البته در آمد سرانه ى بالایى که هم چنان فزاینده بود، چون رشد و توسعه تفاوت دارند; رشد به معناى افزایش درآمد سرانه به صورت صرفاً کمى است ولى توسعه به این معناست که فزاینده بودن درآمد سرانه ى یک کشور با تحولى در زیرساخت هاى اقتصادى همراه است; به طورى که این فزاینده بودن در آمد سرانه، حالت مستمر پیدا مى کند.
به هر حال، در آغاز وجه مادى توسعه مدنظر بود; ولى در دو دهه ى اخیر به این نتیجه رسیدند که گاهى روى کرد یک جامعه به توسعه، داراى آثار و نتایج زیانبار اجتماعى، روانى و سیاسى خواهد بود; بنابراین، از جهت انسانى نیز به توسعه توجه شده است. و حتى توسعه اى مورد قبول قرار مى گیرد که علاوه بر افزایش درآمد سرانه و تحول در زیرساخت ها، با انسانى تر شدن زندگى، و تعمیم توزیع بهتر درآمد جامعه و گسترش رفاه فراگیر همراه باشد.
اگر بخواهیم با استفاده از منابع معرفت دینى در مورد توسعه نظر بدهیم، مناسب ترین واژه در این زمینه واژه ى عمران است که در قرآن و روایات نیز آمده است و آن را به عنوان یکى از اهداف خلقت انسان بر روى زمین معرفى کرده اند. خداوند در قرآن مجید از قول یکى از انبیا به قومش مى فرماید:
(هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکُمْ فِیها فَاسْتَغْفِرُوهُ);[1]
در این جا استعمار به آن معناى زشتى که در اثر کارکرد غرب پیدا کرده، نیست; بلکه کشانیدن به عمران و آبادانى است. همان گونه که در زبان فارسى به آبادى شهرها و در زبان عربى به عمران البلاد تعبیر مى کنیم. ابن خلدون، مفسر تاریخ، از آن به «علم العمران» تعبیر مى کند و مى توان آن را به جاى کلمه ى توسعه به کار برد و اعتقاد داشت که در آن علاوه بر معناى کمى جهات کیفى نیز نهفته است. خداوند انسان را در روى زمین آفرید تا زمین را آباد کند و آباد کردن زمین هم حدى ندارد; بلکه مى توان آباد و آبادتر شود. حضرت على(علیه السلام) در خطبه ى اول نهج البلاغه مى فرماید:
فأهبطه بعد التّوبه لیعمر أرضه بنسله; خداوند آدم را بر روى زمین فرود آورد تا زمین خدا را با نسل خودش آباد کند.
حضرت على(علیه السلام) در نامه اى به مالک اشتر، یکى از وظایف والى را عمران بلاد و آبادانى شهرها معرفى نموده اند. این معنا مى تواند واژه ى مناسبى به جاى توسعه باشد. مفهوم عمران یک مفهوم چند بعدى است، یک بُعد آن، بُعد مادى است; یعنى افزایش امکانات مادى زندگى، توسعه ى کشاورزى، دام دارى، صنعت و گسترش بهره بردارى از زمین به عنوان مسکن و گسترش تجارت، که این ها را به عنوان بُعد مادى توسعه مى گیریم. در مجموعه اى از روایات اهل بیت(علیهم السلام) کلمه ى عمران با استفاده از مبانى و مسائل دیگرى تحقق پیدا مى کند; یعنى عمران علاوه بر بُعد مادى، نتیجه ى یک حرکت اخلاقى، عاطفى و اجتماعى است.
(صلة الرحم تعمر الدیار و تزید فى الاعمار[2]);
از این روایت استفاده مى شود که حرکت اخلاقى و عاطفى، باعث فزونى عمر و آبادانى جامعه مى شود; نیز در اسلام، عمران یک پدیده ى صرفاً مادى و یک بعدى نیست. در روایت دیگرى از عبدالله بن عباس نقل شده است که رسول اکرم(صلى الله علیه وآله)از خداوند نقل مى کنند:
(بالقائم منکم أعمر أرضى بتسبیحى و تقدیسى و تهلیلى)[3]; به وسیله ى امام زمان(عج) من زمین را آباد مى کنم.
در این جا وجه دیگرى از عمران، یعنى جلوه ى معنوى عمران و ازدیاد امکانات مادى در اثر روى کرد معنوى نشان داده مى شود. خداوند در قرآن مى فرماید:
(وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکات مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا.)[4]
این بیان کننده ى تأثیر یک بعد معنوى رفتار مردم است و نتیجه ى چنین رفتارى، یک حاصل مادى است; یعنى اگر ایمان داشته باشند، خداوند برکات مادى را بر آنها نازل مى کند; بنابراین عمران، یک حقیقت چند بعدى پیدا مى کند. غربى ها در تعریف توسعه، کم کم به این معنا نزدیک مى شوند; چون سخن از توسعه ى انسانى و امنیت خاطر و آرامش و رفع اضطراب دارند.
ما چگونه مى توانیم این مسائل را به تحقق برسانیم؟ با افزایش شکوه مادى، اضطراب از بین نمى رود; بلکه باید با روى کرد معنوى، عاطفى و اخلاقى همراه باشد، تا اضطراب از بین برود. دو بعد وجود انسان (بعد مادى و بعد معنوى) با هم حرکت رو به رشد داشته اند تا توسعه ى مدنظر اسلام تحقق پیدا کند. اگر ما بتوانیم عمران را به عنوان یک پدیده ى چند بعدى تعریف کنیم، تعریف توسعه از دیدگاه اسلام را بیان کرده ایم; در حالى که توسعه ى غربى یک توسعه ى تک بعدى است. هرچند در حال چند بعدى شدن هستند; اما آن چند بعد اسلام، در آن لحاظ نشده است.