دانلود مقاله الگو سازی ترمودینامیکی از تعادل فاز ترکیبات چند تائی

نکات مؤلف :
محصولهای تجاری بعنوان نمونه مشخص شده اند . چنین شناسایی مورد توصیه یا پشتیبانی توسط موسسه ملی استاندارد و فن آوری نمی باشد؛ نیز توصیه نمی شود که آنها مورد نیاز بوده و مناسبترین برای رسیدن به هدف هستند .
چکیده :
مقاله حاضر دیدگاه جدیدی از روش CALPHAP و پیشرفتهای اخیر ایجاد شده را به ما میدهد.
تاریخچه مختصری داده شده سپس گسترده (زمینه ) محاسبه های نمودارهای فازی تشریح شده اند.
شرح و توصیفهای ترمودینامیکی بطور معمول در روشهای CALPHAP که بیان شد، بکار می روند و روشهای بکار رفته مقادیر عددی را برای این توصیفهای مطرح شده ؛ فراهم می کند.
برون یابی سیستمهایی با ترکیب بالاتر توضیح داده شده و پیشرفتهای اخیر در کیفیت ارزیابی ؛اثبات شده است .
یک مرور کلی بر ابزار نرم افزاری رایانه ای و داده های موجود ؛ارائه شده است. در نهایت کاربردهای مختلفی از محاسبه های نمودارهای فازی تشریح شده است.
مقدمه :
نمودارهای فازی نمایش دهنده حالت یک ماده بعنوان تابعی از دما و فشار و غلظتهای ترکیبهای تشکیل دهنده هستند و بنابراین بطور مکرر بعنوان یک دیده کلی یا راه حل برای طراحی آلیاژها ، گسترش ، پردازش و داده های قابل فهم مورد توجه بوده است. اهمیت نمودارهای فازی توسط انتشار کتابچه های راهنما (Hand Book) نظیر “نمودارهای فازی آلیاژی دوتایی”‌ ؛“ تعادل فازی ،تصاویر بلوری و داده های ترمودینامیکی “آلیاژهای دوتایی” ؛“ نمودارهای تعادلی فازی” انعکاس یافته است؛
“نمودارهای فازی برای سرامیستها ” ؛ “ هند بوک نمودارهای فازی آلیاژ سه تایی ” و“ آلیاژهای سه تایی” نیز که در ادامه آمده است.
حالت یک ماده با ترکیب دوتایی در فشار ثابت میتواند در شکلهای گرافیکی شناخته شده ای از نمودارهای فازی دوتایی ایجاد شوند . برای مواد با ترکیبهای سه گانه یک اندازه گیری مضاعف مورد نیاز است تا یک ترکیب کامل ایجاد شود . بنابراین ،سیستمهای سه تایی بطور معمول توسط یک سری از بخشها یا پروژه ها ایجاد میشود. به دلیل چند بعدی بود آنها تفسیر نمودار سیستمهای ترکیبی بخیر می تواند بسرعت دست و پاگیر برای کاربران موقت اینگونه نمودارها باشد . برای سیستمهای با ترکیبهای بیش از سه تا بازنمایی گرافیکی نمودارهای فازی در یک شکل مناسب نه تنها بعنوان چاشنی می باشد بلکه بواسطه نداشتن اطلاعات آزمایشگاهی کافی . مانعی است به هر حال ، مشکل سیستم باز نمایی گرافیکی با ترکیبهای زیاد ، برای محاسبه‌های نمودارهای فازی نامرتبط باشد. محاسبه هایی اینچنین می تواند برای مواد مشکلات پر اهمیت باشد.
تاریخچه :
از وقتیکه تنها توسعه جدید در الگو سازی و فن آوری محاسباتی که محاسبه های رایانه ای تعادل فازی درترکیبات چند گانه تا حد امکان واقعی ایجاد کرده است؛ از زمان ارتباط بین ترمودینامیک و تعادل فازی توسط J.W.Gibbs فراهم شده است . بیش از یک قرن می گذرد Hertz زمینه های شکست کاری Gibbs را خلاصه بندی کرده است اگر چه پایه های ریاضی بنیان نهاده شده به بیش از 30 سال گذشته تا j.J.Van Laa ساختار ریاضی اش را و سیستمهای دوتایی فرضی چاپ کرد . در توصیف فازهای مایع Van Laav جمله های نرم( افزارهای ) وابسته غلظت را بکار برد که Hildebrand محلول های با قاعده نام نهاد . بیش از 40 سال گذشته بود که J.L.Meijering محاسبات فضای مخلوط درمایعات چهارتایی و سه تایی را چاپ کرد . مدت کوتاهی در پی آن Meijering این روش در تجزیه ترمودینامیکی سیستم Cr-Cu-Ni بکار گرفت. بطور همزمان Cohen, Kaufman محاسبه های ترمودینامیکی در تجزیه و تحلیل تبدیلات مارتنزیتی در سیستم Fe-Ni بکار بردند.
Kaufman کارخود را درباره محاسبه نمودارهای فازی که شامل نقش فشار بود ؛ ادامه داد.
در سال Bernstein , Kanfman :1970 نتایج کلی از محاسبه های نمودارهای فازی را خلاصه بندی کردند و نیز فهرستی از برنامه های رایانه ای برای محاسبه های نمودارهای فازی سه تایی و دو تایی ارائه دادند که منجر به پایه ریزی روش CALPHAD گردید . (محاسبه نمودارهای فازی ). در سال Kaufman ؛1973 اولین جلسه پروژه گروه بین المللی CALPHAD را سازماندهی کرد. پس از آن گروه CALPHAD از نظر اعضاء گسترش یافت .
قلمروی محاسبه های نمودارهای فازی:
بمنظور غلبه بر مشکل چند بعدی وضع شده توسط سیستم با ترکیبات بسیار زیاد ؛ روشهای پیشنهادی هستند که متناوبا جایگزین اطلاعات نمودارهای فازی مورد نیاز می شوند . در آلیاژهای فولاد زنگ نزن، برای مثال؛ بطور مرکب متناوبا بوسیله انتقال ترکیبات عناصر پایدار – آهنی کاهش می یابد نظیر (معادل یا مشابه Cv ) و عناصر پایدار آستینتی نظیر (معادل Ni ) . مجموع معادلهای Cr, Ni در پیش بینی فازهای موجود در آلیاژهایی بکار می رود .بایستی توجه نمودکه تقریب نزدیک به اینها محدود به تغییر حالت ترکیب برای این است که از آنها منتج شده اند. مثال دیگر روش PHACOMP است .
که برای پیش بینی محاسبه Topological close packed)TCP )فازها در سوپر آلیاژها بکار می‌رود. این روش بر اساس نظریه ای است که هر عنصری یک جای خالی الکترونی مشخص است و مجموع جاهای خالی الکترونی وابسته به TCP فازها در یک آلیاژ می‌‌باشد .
اگر چه این روش برای سوپر آلیاژهای بر اساس Ne بخوبی کار می کند ؛ اصلاحات خاصی مورد نیاز با دیگر سوپر آلیاژها می باشد؛ و به آسانی ممکن نیست که برای دیگر خانواده آلیاژی بکار رود. از سوی دیگر روش CALPHAD بر اساس حداقل انرژی آزاد سیستم پایه ریزی شده است و بنابراین نه تنها بطور کامل متداول و مرسوم است ؛ بلکه بطور تئوری پر مفهوم می باشد .
تعیین تجربی نمودارهای فازی یک محدودیت زمانی است و عنوان با ارزشی است . این موضوع حتی بیشتر بعنوان عدد افزایش ترکیبی بیان شده است . محاسبه نمودارهای فازی کوشش مورد نیاز جهت تعیین چگونگی تعادل در سیستم چند ترکیبی را کاهش می دهد .
یک نمودار فازی ابتدایی (مقدماتی) می تواند برون یابی توابع ترمودینامیکی تشکیل زیر سیستم را فراهم کند. این نمودار مقدماتی می تواند در ترکیبهای یکسان و تغییر حالتهای دمایی که اطلاعات بیشتر می تواند با حداقل تلاش آزمایشگاهی فراهم شود بکار رود. این اطلاعات می تواند در اصلاح توابع ترمودینامیکی اصلی بکار رود.
اطلاعات عددی نمودار فازی همچنین بطور مکرر بمنظور عملکرد الگو سازی مورد نیاز است . تا آنجایی که حتی نمودارهای فازی نمایش تعادل ترمودینامیکی است. که بخوبی ایجاد کرده که تعادلهای فازی می تواند تعادل موضعی بمنظور توصیف فازهای میانی سطوح داخلی بکار ببرد.
در چنین موضوعهایی تنها غلظت در این سطوح مشترک اتخاذ شده اند ؛ تابع موارد مورد نیاز تعادل های ترمودینامیکی است.
الگو سازی ترمودینامیکی نمودارهای فازی و الگوسازی کنتیک (Kinetik) بطور موفقیت آمیزی تطبیق داده شده است برای تنوع فرآیندها نظیر کربوراسیون / نیتراسیون و انطباق نفوذ ، حل (تجزیه ) رسوب (محلولهای غیر حلال از محلولهای حلال ) و انجماد .
محاسبه های تعادل فازی ته تنها می تواند درصد فازها و ترکیب آنها را ارائه دهد بلکه مقدار حجمی آنتالپی دما dpendence Concentration مرزهای فازی برای کوپل کردن الگوسازی و درشت ساختاری Banerjee etal نمونه ای از چنین کوپلینگ محاسبه های تعادل های فازی الگوهای زیر ساختاری انجماد در گرمای درشت ساختاری و آنالیز جریان مذاب ریخته گری را ارائه داد .
در سالهای اخیر بیان “ ترمودینامیکهای محاسبه ای ” بطور مکرر در جایگاه “‌محاسبه نمودارهای فازی ” بکار رفته است . این بازتاب در اثر آنستکه نمودار فازی تنهایک بخشی از اطلاعاتی است که می تواند از این محاسبه ها بدست آورد.
الگوها توصیف ترمودینامیک :
جهت محاسبه تعادلهای فازی در سیستمهای چند ترکیبی: حداقل انرژی آزاد کل گیبس (G) از همه فازهایی که در این تعادل تشکیل شده اند مورد لزوم است :

که nI تعداد الگوها و GI انرژی گیبس فازی I است .
توصیف ترمودینامیکی از یک سیستم نیازمند انتقال توابع ترمودینامیکی برای هر فاز است . روش CALPHAD تنوع الگوها را به کار می گیرد . به منظور توصیف دما ، فشارو عوامل وابسته توابع انرژی آزاد فازهای مختلف Contribitions انرژی گیبس فازی می‌تواند

که انرژی گیبس بوسیله دما است؛ T و ترکیب ؛ X دمای Contribution فشار ؛ p ؛ و مغناطیسی Curie یا دما Neel است و و دما میانگین مقدار مغناطیسی در اتم .
وابستگی دمایی فرم غلظت از بطور معمول یکسری از نیروهای T بیان می شود:

که Coefficeent هستند و n مقادیری صحیح هستند . جایگزینی عناصر خالص؛n متنوع هستند 7,-1, 3, 2 یا . این تابع برای داده های بالاتر از دمای Debye موجود است . در هر یک از معادله ها در الگوهای گفته شده توصیف غلظت dependence Coefficients مربوط به G در سمت راست می تواند دارای وابستگی دمایی را توصیف نماید.
بطور مکرر تنها اولین ؛ term 2 بکار می رود برای جایگزینی انرژی گیبس اضافی .
Dinsdale بیاناتی برای تاثیرات فشار و مغناطیس بر روی انرژی گیبس ارائه داده است . به هر حال dependence فشار برای سیستمهای کندانس در فشار معمولی بطور معمول مورد موافقت قرار گرفته است.
برای سیستمهای چند ترکیبی اثبات شده که تشخیص Contribution سه تایی از و Concentration depence انرژی گیبس یک فاز مناسب است :

اولین جمله ؛ ارتباط انرژی گیبس ترکیب مکانیکی ساختار فازی ؛
دومین جمله ؛ ارتباط آنتروپی ترکیبی برای محلول ایده آل؛
و جمله سوم ؛ ؛ ترم اضافی نامیده شده است .
از وقتی که Hildebrand ترم “محلول باقاعده ” برای توصیف واکنشهای درونی عناصر مختلف در یک محلول اتفاقی ارائه داد ؛ یکسری از الگوها برای فازهایی که از این “باقاعده بودن ”‌ انحراف دارد؛ پیشنهاد شده است.
i.e یک تغییرات ترکیبی قوی در مشخصه های ترمودینامیکی آنها نشان می دهد . توصیف انرژی گیبس اضافی ؛ .
برای مثال در الگوی مایع یونی یا الگوی مشترک (Among others) برای فازهای مایع پیشنهاد شده است ، برای فازهای جامد سفارشی و Wagner &Sckottky مفهوم کلی عیوب شبکه های کریستالی بمنظور توصیف انحرافهای استوکیومتری را ارائه دادند.
توصیف تبدیلات منظم /غیرمنظم توسط Willeams , Bragg پیشنهاد شد. از آن پس الگوهای زیاد دیگری پیشنهاد شده است. امروزه به طور معمول بیشترین الگوهایی که بکار می رود آنهایی هستند که برای فازهای استوکیومتری ؛ الگوهای نوع محلولهای با قاعده برای فازهای نامنظم ؛ و الگوهای زیر شبکه ای برای فازهای منظم که دارای محدوده ای از قابلیت انحلال نمایشی از یک تبدیل منظم /نامنظم است . نمونه های گفته شده توصیف الگوهایی برای فازهای مرزی ارائه می دهد و به آسانی می تواند برای فازهای سه تایی یا بالاتر بیان شود.
انرژی گیبس فاز استوکیومتری دوتایی توسط
بدست می آید.
که ضرایب مولی عناصر B, A از طریق استوکیومتری ترکیب را می دهد . حالتهای موردنظر عناصر B,A ؛ و انرژی گیبس شکل گیری است .
جمله های اول و دوم را نشان می دهد و جمله سوم در معادله 4 است .
در معادله 4 برای فاز استوکیومتری که هیچ ترکیب اتفاقی وجود ندارد ؛صفر است .
فازهای محلول دوتایی ؛ نظیر مایع و محلولهای جامد نامنظم یا بعنوان ترکیبهای اتفاقی از عناصر توسط یک نوع الگوی محلول با قاعده ؛ بیان می شود؛

که در آن اجزاء مولی و حالات مرجع عناصر B,A می باشند . ترم اولیه مربوط به بود و ترم سوم از اختلاط تصادفی به در معادله 4 اشاره می کند . در ترم چهارم ، ضرائب انرژی مازاد گریس در معادله 4 می باشند. جمع مقادیر ، چند جمله ای “ردلیچ –کیستر”‌ نامیده شده که معمولترین چند جمله ای در تشریح روش حل معین و با قاعده می باشد. همچنین سایر چند جمله ایها استفاده شده در قبل ، در غالب موارد قابل تبدیل به چند جمله ایهای “ردلیچ-کیستر”‌ می باشند.
پیچیده ترین و معمولترین مدل ، مدل زیر شبکه می باشدکه به صورت مداوم جهت توزیع فازهای محلولهای s جزئی منظم استفاده شده است . پیش فرض اساسی این مدل آن است که یک زیر شبکه برای بر منطقه مجزاء در ساختمان کریستالی اختصاص داده شده است. مثلا ساختمان شامل زیر شبکه می شود ، که یکی مقدمتا توسط اتمهای Cs و دیگری توسط اتمهای Cl اشغال شده اند . یک فاز محلول جزئی منظم که همگرایی جانشینی از ضرائب استوکیومتری را نشان میدهد ، قابل تشریح توسط رابطه زیر می باشد.

که در آن غلظتهای جزئی عناصر B,A در زیر شبکه های 1و2 بوده و و می باشد . اجزاء منطقه ای زیر شبکه های 1و2 هستند و با تعداد مناطق در یک سلول واحد بیان می شوند . عبارت اولیه به و عبارت سوم به در معادله 4 اشاره می کنند . عبارات باقیمانده به عبارت انرژی مازاد گیبس در معادله 4 اشاره می نماید. ضرائب می‌‌توانند تحت عنوان انرژی گیبس فازهای غشای پایانی دیده شوند . فازهای غشای پایانی دیده شوند. فازهای غشای پایانی زمانی تشکیل داده می شوند که بر زیر شبکه تنها توسط یک نوع از اجزا اشغال شده باشد و می توانند واقعی اتمهای زیر شبکه 1و B اتمهای زیر شبکه 2 ) یا فرضی باشد . عبارت باقیمانده ، میان کنش های بین اتمهای یک زیر شبکه را بیان می داردکه شبیه به مدلهای معمول برای فازهای محلول نامنظم است . این شرح مدل ابتدا توسط Sundman و Agren معرفی شد و بعد آن مجددا بوسیله Andersson و همکاران پیدا شد . جهت مواجهه با دگرگونیهای منظم /نامنظم بوسیله این مدل ضرائب در مستقل از یکدیگر نمی باشد .
مثلا Ansara و همکاران و وابستگی دگرگونی منظم /نامنظم را برای نتیجه گیری نمودند . این مدل بعدا توسط Ansara و همکاران تغییر یافت تا اجازه ارزیابی مستقل ویژگیهای ترمودینامیکی فاز نامنظم را فراهم آورد. Chen همکاران مدل دیگری را جهت رفتار فازهای منظم در نظر گرفته اند.
بایستی توجه گردد که معادلات 5و6 در حقیقت حالات خاصی از معادله 7 می باشند . معادله 7 در صورتیکه تنها یک زیر شبکه لحاظ شود به معادله 6 و در صورتیکه تنها یک جزء در هر یک از s زیر شبکه در نظر گرفته شود به معادله 5 کاهش می یابد. عمومیت زیر شبکه اجازه فرموله نمودن یک توضیح عمومی را برای فازهای چند جزئی فراهم می آورد که به آسانی می توانند کامپیوتری شوند.
Lukas و همکاران یک مثال برای چنین توضیحی را ارائه می نمایند.
از این شرط که برای دما ،فشار و ترکیب داده شده ، مقدار حداقلی برای انرژی گیبس در تعادل ترمودینامیکی آشکار می گردد، j.W.Gibbs شرایط تعادلی معروفی را نتیجه گیری نمود که پتانسیل شیمیایی (Mn) هر جزء n در تمامی فازها یکسان است .

پتانسیلهای شیمیایی توسط معادله معروف زیر با انرژی گیبس رابطه دارند:

رابطه 8 منجر به n معادله غیر خطی میشود که قابل استفاده در محاسبات عددی می‌باشند . تمامی ابزارهای نرم افزاری نوع CALPHAD از روشهای بی نظیر روش s مرحله ای Hillert یا تک مرحله ای Lukas و همکاران استفاده می نمایند تا انرژی گیبس را حداقل نمایند . معادلاتی که از این روشها حاصل می گردند معمولا غیر خطی بوده و به کمک تکنیک نیوتن –رافسون حل می شوند.
تعیین ضرایب :
ضرایب توابع انرژی گیبس برای هر سیستم از داده های تجربی بدست می آیند به منظور حصل یک مجموعه بهینه ضرائب، مطلوبست تا تمامی انواع داده های تجربی از قبیل دیاگرام فاز، پتانسیل شیمیایی و انتالپی مورد بررسی قرار گیرند.
ضرائب قابل تعیین از اطلاعات تجربی به کمک روش سمعی و خطا یا روشهای ریاضی هستند . روش سمعی و خطا تنها در صورتی عملی می باشد که تعداد کمی از داده های مختلف موجود می باشد. در جایی که تعداد اجزاء و یا تعداد نوع داده ها افزایش می یابد این روش نیز بیشتر و بیشتر دست و پاگیر می شود . در این حالت‌،روشهای ریاضی مانند روش مربعات حداقل گولن (Gauss) ،روش Marquarat یا روش تخمین Bayesian بازده بیشتری دارند. تعیین ضرائب ، مداوما بررسی یا بهیه سازی سیستم نامیده می شود.
سیستمهای با اجزاء بیشتر قابل محاسبه از طریق برون یابی ترمودینامیکی مقادیر مازاد ترمودینامیکی زیر سیستمهای ترکیبی میباشند . چندین روش جهت تعیین عبارات تاثیرگذاری که در چنین فرمولهای برون یابی استفاده شده اند ،وجود دارد. Hillert روشهای برون یابی مختلفی را تجزیه نمود و روش Muggianu را که به به آسانی عمومیت می یابد ،پیشنهاد نمود . انرژی گیبس یک فاز محلول سه تایی با برون یابی انرژیهای دوتایی به کمک روش Muggianu تعیین گردید که به وسیله رابطه :

داده شده است .
که پارامترها به و حجم ثابت و اولیه که در رابطه 6 برای هر یک از سیستمهای دو تایی آمده دارا می باشد . در صورت نیاز ،در فرم (جمله )سوم ، می تواند برای توصیف ارتباط متقابل سه عنصر از نظر انرژی گیبس.
استراتژی معمول برای تشخیص یک سیستم چند تایی در تصویر (1) نشان داده شده است ؛
در ابتدا؛ مشخصه های ترمودینامیکی ساختار سیستمهای دوتایی نتیجه گیری شده است.
روشهای برون یابی ترمودینامیکی و وجود دارند که برای گسترش توابع ترمودینامیکی سیستمهای دوتایی به سه‌تایی‌ و بالاتر بکار می‌روند . نتایج چنین برون‌یابی می‌تواند برای طراحی آزمون‌های بحرانی و حساس بکار می‌روند. نتایج آزمایشها با برون یابی مقایسه می‌شود.
در صورت نیاز ؛ توابع مؤثر بر یکدیگر ؛ توصیفهای ترمودینامیکی سیستمهای منظم بالاتر اضافه می‌شود. بطوریکه در قبل ذکر شد ؛ ضریب توابع مؤثر بر یکدیگر بر اساس این داده‌ها بهینه سازی می‌شود . در حقیقت این استراتژی تا زمانی که همه سیستمهای n,…..,3.2 جزئی ؛ از سیستم n – ترکیب مشخص و تعیین شده باشند . تبعیت می‌کند به هر حال آزمون نشان داده است که در بیشتر سوژه‌ها و نه خیلی کوچکتر تصحیح‌ها مورد نیاز هستند برای پیش‌بینی قابل قبول سیستمهای ترکیبی چهارگانه یا بالاتر . بمحض اینکه فازهای چهارتایی درست رقیق شوند در سیستمهای فلزی ؛ قرار گرفتن بیشتر سیستمهای تشکیل شده چهار‌تایی اغلب برای مشخص کردن یک سیستم n – ترکیبی کافی هستند.

قابلیت اصلاح :
یک نتیجه از گروه CALPHAD ایجاد مشخصه های سیستمهای دوتایی ،سه‌تایی و چهار‌تایی است که می‌تواند برای ساختار داده‌های اصلی ترمودینامیکی بکار رود.
داده‌های اصلی ترمودینامیکی سیستمهای چند‌تایی نیاز تواماً به مشخصه‌های مدل و پارامتر‌های استفاده شده دارد؛ پیشرفت ثابت فن‌آوری محاسباتی کاربری الگوهای واقعی بیشتر نظیر مشخصه الگو زیر شبکه‌ای ؛ عملی می‌شوند. این پیشرفت شرح دقیقتری از سیستمها پیچیده بیان می‌کند که این ؛ ارزیابی مجدد ، سیستمهایی را که قبلا ارزیابی شده اند را قابل دسترسی می‌کند.
روندی که با این ارزیابی‌های مجدد در شکل 2 نشان داده است ؛ برای سیستم Al-Ni که یک سیستم پایه برای سوپر آلیاژهااست ایجاد می‌کند.
در اولین ارزیابی Kaufman&Nesor که در شکل 2(a) (نشان داده شده است)
فازها یا بعنوان فازهای محلول نامنظم (مایع و NiAl , Ni , Al ) و یا اجزاء استوکیومتریک Al3Ne,Al3Ni2) و (AlNi3 تشریح شدند.
فازهای Al, Ni بعنوان تکفاز از زمانی که هر دو دارای ساختار F.C.C هستند ؛تشریح شدند . اگر چه شناخت عمومی که بطور تجربی از نمودار فازی تعیین شد تصویر [2(d)] دوباره تولید شد.
اختلاف‌های عمده برای تعادل شامل فازهای, Al2Ni2 AlNi
اختلاف‌ها حداقل بطور جزئی یک نتیجه موافق یا محدوده هموژن فاز‌Al3Ni2 و در نظر نگرفتن اثری که AlNi یک فاز منظم است با ساختار CSCl .
a
b
c
d
Figure 2: Different assessments of the Al-Ni system showing the progress made with the CALPHAD method. (a) 1978 assessment by Kaufman and Nesor [78Kau], (b) 1988 assessment by Ansara et al. [88Ans], (c) 1997 assessment by Ansara et al. [97Ans] and (d) the evaluated experimental diagram [93Oka].

در ارزیابی دوم توسط ANSARAETAL ( که در تصویر‌2(b) نشان داده شده است) تشریح الگو زیر شبکه برای فازهای منظم با محدوده همگن(, AlNi, AlNi3 Al3Ni2 ) تعریف شد .

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله 31   صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله پایان نامه تهیه و کاربرد مواد افزودنی در روغنهای روان کننده

روغنهای روان کننده (Lubricating Oils) معدنی که منشاء آنها از نفت خام است، کالاهای نسبتاً ارزانی هستند که در موتورها و ماشین آلات صنعتی بسیار گرانقیمت مورد استفاده قرار می گیرند و اثر مستقیم روی کارآئی و عمر این دستگاهها دارند، لذا باید برای ایجاد اطمینان در عملکرد صحیح ماشین‌آلات، کیفیت روغن‌های مصرفی کاملاً مناسب باشد. ولی متأسفانه بسیار دیده شده است که به این امر مهم، حتی توسط متخصصین فنی نیز توجه کافی نمی‌شود و در کشور ما، خیلی کمتر از آنچه شایسته است، به کیفیت روغن و طریقه کنترل آن، بها داده شده است.
هدف نگارنده این است که خوانندگان آن، ضمن آشنایی با تولید روغنهای روان کننده به ابعاد گوناگون کیفیت روغنها، توجه بیشتری مبذول بفرمایند.
تعاریف متعددی برای کیفیت یک کالا، بعمل آمده است، اما شاید جملة ساده زیر مناسبترین تعریف باشد:
«کیفیت یک محصول، یعنی مناسب بودن آن برای کار برد مورد نظر» یا به زبان انگلیسی:
Quality Is Fitness For Purpose
مصداق این تعریف بخوبی در تجربة آن شخص متجلی است که گفته بود:
«دریافته ام که بهترین کره، بدترین روغن برای ساعت من است». در این مثال، دیده می شود که چطور دو صفت متضاد بهترین و بدترین، به کیفیت یک کالا، در رابطه و با توجه به کاربردهای خاص آن کالا، قابل اطلاق گشته است.
کنترل کیفیت، امروزه یک مفهوم ارزشمند و دانشی بسیار پیشرفته است. برخلاف تصور بسیاری از مردم، که از کنترل کیفیت، برداشتنی محدود و در حد بازرسی یا Inspection (که بخشی از کنترل کیفیت است)، دارند، این اصطلاح مفهومی وسیع و عمیق را در بر دارد. کیفیت، در واقع، مجموعه ای از فعالیتهائی است که یک کالا را از نقطه شروع تقاضای آن در بازار، در مرحلة طراحی و تولید و عرضة آن به بازار، تا عکس العملهای مصرف کنندگان و اثرات آن بر طراحی مجدد و نحوة تولید محصول، دربرمی‌گیرد.
اما همیشه این طور نیست و مصرف کنندة اصلی قادر نمی‌باشد که کیفیت کالا را مستقیماً تشخیص داده و ارزیابی کند. این موضوع در مواردی صدق می کند که کارائی و کیفیت محصول، علاوه بر خواص فیزیکی، به صفات شیمیائی آن، یعنی به واکنشهای شیمیائی نیز مربوط می شود. واکنشهای شیمیائی عموماً با سرعت کم و به طور کند انجام می پذیرند و لذا تشخیص آثار آنها همیشه در کوتاه مدت امکان پذیر نمی باشد. به علاوه ممکن است که آثار فعالیتهای شیمیائی با دخالت عوامل دیگری همراه گردد و باعث شود که تشخیص دلیل پدیده های حاصله، بسیار پیچیده گردد. مثلاً وقتی یک حشره کش مورد استفاده قرار می گیرد، بعضی از خواص آن که از بین بردن حشرات است، قابل مشاهده است، ولی اثرات احتمالی مزمنی که ممکن است بر نسوج بدن داشته باشد، به این سادگی ها برای مصرف کننده، قابل تشخیص نمی باشد. با همة اینها، کیفیت مواد شیمیائی را نیز می توان ولو به کمک آزمایشگاه، پیش بینی نمود. اگر ماده ای شیمیائی برای بشر شناخته شده باشد، با تعیین خواص فیزیکی و تجزیة عنصری و تعیین ساختمان شیمیائی آن، هر بار می توان آن را بازشناخت و کارائی و کیفیت آن را معین نمود. اگر ماده ای، مخلوطی از چند ترکیب شیمیائی خالص شناخته شده باشد، باز می توان با تجزیة عنصری و روشهای دیگر، نسبت این ترکیبات در مخلوط را تعیین و خواص مخلوط را پیش‌بینی کرد.
فرآورده های نفتی، از نقطه نظر رابطة خواص فیزیکی و شیمیائی با کارآئی عملی، پیچیده ترین وضعیت را دارند. می دانیم که نوع و نسبت ترکیبات مختلفی که در نفتهای خام نقاط مختلف دنیا، یک کشور و یا یک منطقه وجود دارد، بسیار متغیر است. حتی در یک چاه نفت بخصوص، در عمق های مختلف، انواع و درصد مواد شیمیائی متفاوتی در نفت خام وجود دارد. روغنهای روان کنندة نفتی نیز به همین دلیل، شامل انواع گوناگونی از هیدروکربنها و مشتقات آنها هستند، بخصوص که اجزاء روغنهای روان کننده، عموماً از مولکولهای بسیار بزرگ (C15 تا C30)، تشکیل شده اند. خوانندگان محترم، از شیمی آلی بیاد دارند که با بالا رفتن تعداد کربنها در مولکولهای هیدروکربنها، تعداد ایزومرهای آنها به سرعت افزایش می‌یابد. مثلاً هیدروکربن سیر شدة 20 کربنه به نام ایکوزان Eicosane، از لحاظ تئوری، می تواند 366319 ایزومر مختلف داشته باشد. از این ارقام می توان دریافت که ترکیب و ساختمان شیمیائی روغنهای روان کننده چقدر متغیر و پیچیده است. بدیهی است که جدا کردن هر یک از ترکیبات شیمیائی روغن و تعیین خواص آنها، به سادگی، امکان پذیر نمی‌باشد. به همین دلیل، برای چنین فرآورده‌ای، چیزی به مفهوم کلاسیک خواص شیمیائی قابل تعریف نیست و در واقع آنچه که تحت این عناوین بیان می شود، میانگینی از خواص تک تک اجزاء روغن است و چون نسبت و نوع این اجزاء در روغنهای مختلف تغییر می کند، خواص فیزیکی و شیمیائی روغنها نیز ثابت نمی‌باشد.
علاوه بر مطالبی که ذکر آنها گذشت، روغنهای روان کننده از یک لحاظ دیگر نیز بسیار پیچیده‌تر از سایر فرآورده های نفتی هستند. روغنهای روان کننده در کاربردهای متعددی که دارند، باید وظائف متنوعی را جامة عمل بپوشانند و برای این منظور باید خواص معینی را دارا باشند. آنچه که از نفت خام تحت عنوان روغن حاصل شده و روغن پایه نامیده می شود، فقط قادر است بعضی از وظائف ضروری روغنهای موتور و ماشین آلات صنعتی را عملی نماید و بقیه خواص لازم به وسیلة یک سری مواد شیمیائی ویژه که مواد افزودنی (additives) نامیده می‌شوند و به مقدار حدود متوسط 3 تا 10 درصد به روغنها اضافه می شوند، به وجود می آیند. این مواد شیمیائی نیز انواع بسیار متعدد و متنوعی دارند و نیز به نسبتهای متغیر به روغن ها افزوده می‌گردند. لذا ملاحظه می شود که روغنهای روان کننده از لحاظ ساختمان شیمیائی، چه مجموعة پیچیده ای را تشکیل می دهند.
از همة صحبتهای فوق نتیجه می شود که کیفیت روغهای روان کننده را نمی توان مانند کالاهای معمولی به کمک خواص فیزیکی، و یا مانند مواد شیمیائی دیگر به وسیلة خواص فیزیکی و آنالیز شیمیائی، پیش بینی نمود. به عبارت دیگر بین خواص فیزیکی و شمیائی (آنالیز شیمیائی) روغنها و کارآئی آنها در عمل، رابطة معین و ثابتی وجود ندارد. چه بسا دیده شده است که دو روغن مختلف که از لحاظ خواص فیزیکی و آنالیز شیمیائی (انواع و درصد عناصر) یکسان بوده اند، در عمل، دو نوع عملکرد (کیفیت و کارآئی) بسیار متفاوت (یکی قابل قبول و دیگری مردود) داشته اند.
آنچه که امروزه تحت نام روغن جهت روانکاری و یا کاربردهای مخصوص دیگر همچون دستگاههای هیدرولیک، سیستم های حرارتی، عایق الکتریکی و یا برش فلزات به کار می رود می باید دارای خصائص عدیده‌ای باشد.
مشخصه های عمومی که هر روغنی باید داشته باشد همان مشخصه‌های اصلی است که از ابتدا مد نظر بوده، مثلاً اصطکاک قطعات را به منظور حرکت دو قطعه کاهش دهد و یا اینکه حرارت حاصل دو سیستم که به طرق مختلف بوجود می آید تحمل و به نوعی برطرف نماید و یا اینکه به نحوی آب بندی ایجاد کند که از نفوذ ذرات خارجی جلوگیری نموده و یا برعکس ذرات دیگری که از سائیدگی حاصل می شود از محل مشترک دو قطعه برداشته و از محیط عمل خارج نماید.
ولیکن تعدادی از مشخصه ها خیلی اختصاصی است و بستگی به نوع عملکرد آن دارد مثلاً روغنهائی که در تراشکاری بکار می رود باید با آب بخوبی مخلوط شده و از اکسید شدن قطعات بسیار داغ فلزی در مجاورت هوا و آب جلوگیری به عمل آورده و ضمناً عمر تیغه برش را بهبود بخشد و تعدادی مشخصه دیگر که بعداً تشریح خواهد شد.
به منظور ساخت یک روغن که بتواند کلیه مشخصات لازم را برحسب عملکرد داشته باشد دو ماده اصلی به نام روغن پایه و مواد افزودنی را با یکدیگر مخلوط می‌نمائیم.
روغن پایه ماده ای است نفتی و یا سنتتیک Synthetic (مصنوعی) که در حدود 95-90 درصد روغن را برحسب نوع روغن تمام شده تشکیل می دهد (در بعضی موارد از این مقدار کمتر است) و می توان نیازهای یک روغن را تا حدودی بر حسب آن عملکرد برطرف نماید.
رکن اساسی هر روغن تمام شده ماده ای به نام روغن پایه است و بعد از مخلوط شدن با مواد دیگر تبدیل به روغن محصول می گردد.
برای تهیه این ماده در حال حاضر سه راه وجود دارد که عبارت است از استفاده از برش مواد نفتی، تصفیه روغنهای مصرف شده و تهیه مصنوعی آنها.
مواد افزودنی تعدادی مواد شیمیائی با ترکیبات مخصوص است که افزودن آنها به مقدار معین به روغن پایه خواص روغن را ترمیم و تصحیح نموده و علاوه بر آن تعدادی مشخصه مخصوص که در روغن پایه وجود ندارد و یا ضعیف می باشد به مجموع روغن می دهد.

فصل اول
مقدماتی راجع به روغنهای
روان کننده، آزمایشات و کیفیت آنها

قبل از پرداختن به بحث اصلی لازم است خوانندگان محترم با برخی از مسائل مقدماتی آشنا شوند. در این فصل سعی بر این بر این است که برخی موارد مهم به اختصار بیان گردد.

- انواع روان کننده:
کوشش بشر برای دریافت روان کننده های مؤثر سابقه ای دیرینه به قدمت تاریخ نوشته دارد. بسیاری از مواد در طول زمان برای این منظور مورد امتحان قرار گرفته و سپس مطرود و با مواد بهتری جانشین شده‌اند، اما بعضی از روان کننده های مورد استفاده تا به امروز به طرز شگفت آوری اصالتی قدیمی دارند. مصریان در 1400 سال قبل از میلاد مخلوطی از چربی حیوانی و صابون آهکی را می جوشاندند و به عنوان گریس بر چرخ ارابه ها به کار می‌بردند.
اما روان کننده های مورد مصرف در دنیای صنعتی امروز را می توان از نظر حالت در چهار رده روان کننده های گازی، روان کننده های مایع، روان‌کننده های نیمه جامد و بالاخره روان کننده های جامد دسته بندی نمود.
1-روان کننده های گازی به خصوص هوا برای روانکاری در کاربردهائی که سرعت بسیار زیاد و بار کم و ثبات شعاعی محور چرخش مورد نظر است یا شرایط غیرعادی درجه حرارت و یا وجود پرتوهای هسته ای ایجاد کند مورد استفاده قرار می گیرند.
مثالهای عملی کاربرد گاز و هوا به عنوان روان کننده، روانکاوی اولتراسانتریفیوژها، ماشین های ابزار سنگ زنی دقیق با سرعت زیاد، چرخ مته دندانپزشکی و گاز گردانهای راکتورهای اتمی است. امروزه تحقیقات وسیعی در زمینه استفاده از روان کننده های گازی و بخار مایعات برای موارد کاربردی از قبیل ماشین های ریسندگی پرسرعت، توربین گازی، موتور جت و ژیراسکوپ و غیره در جریان است.
2-روان کننده مایع طیف وسیعی از سیالات از گازهای مایع تحت فشار تا انواع روغنهای سنتتیک را دربر می گیرد. کاربرد روان کننده های مایع در روانکاری به روش هیدرودینامیک با لایه ضخیم یا لایه نازک روان کننده است و به این مناسبت رایجترین نوع روان کننده مورد استفاده است.
مهمترین و پرمصرف‌ترین روان کننده مایع، روغن معدنی حاصل از پالایش نفت خام است.
روان کننده مایع شامل روغنهای طبیعی، حیوانی و گیاهی که خود مصارف بخصوصی از نظر روانکاری دارند نیز می باشد.
3-روان کننده های نیمه جامد شامل انواع گریس و چربیهای جامد و موم در مواردی که آب بندی محل روانکاری برای استفاده از روان کننده مایع مشکل است و یا شرایط کار سبک و غیر مداوم و یا عدم دسترسی، یکبار روانکاری برای طول عمر مکانیزم را توجیه نماید و در یاتاقانهای ساچمه ای و غلطکی که روانکاری از نوع الاستوهیدرودینامیک حکمفرماست بکار می رود. گریس که پرمصرف‌ترین روان کننده نیمه جامد است خود متشکل از یک روغن نفتی یا سنتتیک و یک پرکننده یا سفت کننده است.
4-روان کننده های جامد برای روانکاری در شرایط بخصوص کار مانند خلاء کامل یا بار و حرارت زیاد و در مواردیکه روانکاری حدی (Boundary Lubrication) حاکم است به کار می‌رود. انواع روان کننده های جامد شامل گرافیت، میکا، تالک، سولفید مولیبدنیم، اکسید سرب، گل گوگرد و انواع پلاستیک است.

- موارد استفادة روغنهای روان کننده:
قبلاً گفته شد که کیفیت هر کالا، یعنی مناسب بودن آن برای مصرف در کاربرد معین، بنابراین اولین قدم برای ورود به عرصه کیفیت این روغنها، توجه به کاربرد آنهاست. روغنهای روان کنندة معدنی، موارد استفادة بسیار متعددی دارند. شاید به تعداد چند برابر انواع موتورها و ماشین آلات صنعتی، موارد مصرف بتوان برشمرد، ولی در اینجا فقط اشاره می شود که روغنها را از یک نظر به روغنهای موتور، ماشین آلات صنعتی و هواپیما تقسیم بندی می نمایند، مجزا کردن روغنهای ویژة هواپیما، در یک طبقه خاص، شاید به دلیل متفاوت بودن شرایط کار آن در زمین و هوا و تغییرات شدید این شرایط باشد.

- وظایف روغنهای روان کننده:
متفاوت بودن مکانیسم موتور و ماشین آلات صنعتی، از نقطه نظر تریبولوژی، انجام وظائف متعدد و پیچیده ای را از روغنها می‌طلبد. ولی خوشبختانه با همة پیچیدگی‌های این مکانیسم، وجوه مشترک زیادی بین آنها موجود است و لذا بر این اساس می توان وظائف روغن را در چند جمله خلاصه، یادآوری نمود.
1-روان کنندگی (تشکیل یک لایة روغن بین قطعات متحرک و کاهش اصطکاک و سائیدگی آنها).
2-انتقال حرارت و خنک کردن قطعات متحرک.
3-جلوگیری از اثرات ضربه قطعات بر یکدیگر.
4-آب بندی فواصل قطعات و در بعضی موارد انتقال نیرو در روغنهای هیدرولیک)
5-عمل کردن به عنوان حامل (Carrier) مواد شیمیائی موسوم به مواد افزودنی که به کمک آنها، قطعات ماشین و نیز خود روغن در مقابل اکسیده شدن، سائیدگی، زنگ زدن، خوردگی، کثیف شدن و غیره محافظت می‌شوند.
6-تمیزنگاه داشتن قطعات، از طریق حمل ذرات ناشی از سائیده شدن قطعات و مواد حاصله از تجزیه روغن و سوخت به خارج از منطقة قطعات و جلوگیری از ته نشین شدن آلودگی ها و مواد فوق الذکر روی قطعات ماشین (به ویژه در موتورها).
به جز ردیف 6 که عمدتاً مربوط به روغنهای موتور و بعضی روغنهای صنعتی ویژه است، بقیه وظائف به عهدة تقریباً همة روغنها قرار دارد. البته تمامی این وظائف، با شدتی یکسان در کلیه موارد، اعمال نمی‌شود، و بسته به هر مورد مصرف مشخص، ممکن است یک یا چند قلم از آنها جزء اعمال اصلی روغن و بقیه کارهای فرعی آن تلقی شوند.
نکته مهم این است که روغنها، جهت آن که بتوانند وظائف خود را به درستی انجام دهند، باید دارای شرایط و ویژگیهای معینی باشند و در واقع این خواص هستند که روغنهای مختلف و کیفیت آنها را از یکدیگر متمایز می‌سازند.
- خواص ضروری روغنهای روان کننده:
روغنهای روان کننده باید:
1-دارای گرانروی (ویسکوزیته – یعنی میزان روانی یا ناروانی) مناسبی باشند اعمال تشکیل لایة روغن و کاهش اصطکاک و سائیدگی و نیز انتقال حرارت و ضربه‌گیری و آب بندی و انتقال نیرو را به خوبی انجام دهند.
2-گرانروی خود را در محدودة درجات حرارت کار خود تا حد کافی حفظ کنند تا لطمه ای به انجام وظائف آنها وارد نشود. در اصطلاح گفته می‌شود که شاخص گرانروی (VI) به اندازة کافی بالائی داشته باشند.
3-در مقابل حرارت و اکسیژن هوا (تجزیة حرارتی و اکسیداسیون) به حد کافی مقاوم باشند.
4-از زنگ زدن (Rust)، خورده شدن توسط مواد اسیدی (Corrosion) و سائیدگی بیش از حد قطعات (در مواردی که روغن پایه قادر به تشکیل لایة ضخیم و جلوگیری از سائیدگی نیست)، جلوگیری نمایند.
5-دارای مواد پاک کننده و معلق کننده بوده و از ته نشین شدن رسوبات در لابلای قطعات جلوگیری نمایند (در مورد موتورها)
6-در سرما به اندازة کافی روان باشند تا شروع و ادامة حرکت قطعات آسان باشد.
7-اگر در تماس با قطعاتی غیر فلزی (مثل آب‌بندهای لاستیکی Seals) هستند، روی آنها اثر نامطلوب نداشته باشند.
8-کلاً روی قطعاتی که با آنها در تماس هستند و نیز روی اجزاء درونی خودشان، اثرات نامطلوب نداشته باشند و بین اجزاء آنها سازگاری وجود داشته باشد.
9-از نقطه نظر عواملی مثل فراریت، آتش‌گیری و نظائر آن در شرایط مناسبی باشند.
10-درحین کار، کف نکنند.
11-بتوانند اثرات نامطلوب ناشی از کار دستگاه (مثل احتراق سوخت در موتورها، اختلاط بخار در توربینهای بخاری و ...) را تا حد ممکن خنثی کنند.
12-مواد آلوده کنندة خارجی مثل گرد و خاک، کثافات، آب و نظائر آن، همراه روغن نباشد.
اکثر ویژگیهای فوق‌ا‌لذکر تقریباً در مورد تمام روغنها به طور مشترک ضروری است. البته ممکن است در هر مورد خاص، اقلام معینی از اینها اولویت داشته باشند، علاوه بر این خواص، ممکن است هر روغن بخصوصی، ویژگی مشخص و مخصوصی نیز برایش ضروری باشد. مثلاً قدرت پاک کنندگی در مورد موتورهای بنزینی و دیزلی و نظائر آنها مهم باشد. یا، روغنهای حل شوندة تراشکاری باید بتوانند با آب یک امولسیون پایدار تشکیل بدهند. روغنهای توربین بخاری باید از بخار آبی که به آب تبدیل شده و با آنها مخلوط شده است در مدت زمان کوتاهی جدا شوند، به همین دلیل روغنهای توربین نباید با موادی مثل پاک کننده ها (از روغن موتورها) که باعث ایجاد امولسیون و جدا نشدن آب و روغن می‌گردند، مخلوط و آلوده شوند. روغنهای ترانسفورمر و نظایر آن باید در حد بالائی عایق الکتریسیته باشند و روغنهای هیدرولیک، عمل انتقال نیرو را به نحو احسن انجام دهند و ...

-ترکیبات روغنهای روان کنندة معدنی:
خواص فوق الذکر، باید به نحوی در روغن ایجاد شود. واقعیت مهم این است که روغنهای روان کننده از دو قسمت اساسی تشکیل شده اند: 1-روغن پایه: ماده‌ای که از نفت خام، پس از طی یک سری عملیات پالایش به دست می‌آید. روغن پایه (Base Oil)، به طور متوسط 90 درصد حجم روغنها را تشکیل می‌دهد. 2-مواد شیمیائی موسوم به مواد افزودنی (Additives) که حدود متوسط 10% حجم روغنها را تشکیل می‌دهند.
تنها تعداد محدودی از خواص ضروری روغنها در روغن پایه وجود دارد و برای اینکه روغنهای روان کننده همة خواص لازم را داشته و بتوانند وظائف خود را به طور کامل انجام دهند، به آنها مواد افزودنی اضافه می شود.
نکته مهم این است که خوانندگان محترم باید توجه فرمایند که روغنهای روان کنندة امروزی مجموعه‌هائی بسیار پیچیده از روغنهای پایه و مواد افزودنی هستند که بدون آنها، طراحی و استفاده از ماشین آلات پیچیده و مدرن امروزی امکان‌پذیر نمی‌باشد. ایجاد تعادل بین روغن پایه و مواد افزودنی یک روغن، و ایجاد شرایطی که از اثرات احتمالی نامطلوب این اجزاء بر هم اجتناب شود و بهترین ترکیب حاصل گردد، از فنون پیچیده و ظریف دانش بشری است. ولی متأسفانه در مورد روغنها، بسیار ساده‌نگری می شود. مثلاً روغنهای دندة اتوماتیک یا روغنهای کمک فنر، از محصولاتی هستند که گاه باید تا 15 نوع مواد افزودنی گوناگونی داشته باشند، حال اینکه در ایران به علت عدم آگاهی و توجه مصرف کنندگان، عده‌ای شیاد، روغن پایه (بدون هیچگونه مادة افزودنی) را با گازوئیل و رنگ مخلوط کرده و آن را به قیمت گزاف و به نام روغن دندة اتوماتیک می‌فروشند و یا در کمک فنرها می‌ریزند، غافل از اینکه همین گازوئیل، چه صدماتی به کمک فنر وارد می‌کند و یا روغن پایه مصرفی در دنده‌های اتوماتیک چقدر سریع آنها را فرسوده می‌سازد.
-آزمایشات مربوط به روغنهای روان کننده:
انواع گوناگونی از آزمونها برای کنترل کیفیت روغنها به کار می‌روند که می توان آنها را به 5 دسته به شرح زیر تقسیم بندی کرد:
الف) تستهای فیزیکی: عبارتند از آزمایشات فیزیکی نسبتاً سادة آزمایشگاهی که طبیعت ماده را از طریق اندازه گیری خواص فیزیکی مانند گرانروی (ویسکوزیته) نقطة اشتعال (Flash Point)، وزن مخصوص نسبی (Sp.gr.)، رنگ (Color) ظاهر (Appearance)، ضریب شکست (RI) و غیره، معرفی می کنند.
ب) تستهای شیمیائی: در این آزمایشات، ترکیبات شیمیائی (Composition) روغن از طریق اندازه گیری عناصری مثل گوگرد، کلر، فسفر، فلزات، ازت، و غیره، معین می‌گردد. البته باید توجه کرد که این تستها، یعنی آنالیز شیمیائی، به تنهائی ساختمان شیمیائی (Structure) روغن را روشن نمی‌کنند و فقط برای کنترل Specification به کار می روند.
ج) تستهای فیزیکو – شیمیائی: در این نوع آزمونها، یا عناصر شیمیائی موجود در روغن را به کمک دستگاههائی مثل جذب اتمی و نظایر آن اندازه گیری می کنند و یا، توسط دستگاههای اسپکتروسکپی و نظائر آن، ساختمان شیمیائی روغن را معین می نمایند.
سه نوع آزمون فوق، برای مشخص کردن نوع عمومی محصولات نسبت به کاربرد خاص و کنترل در حین ساخت روغن و برای تعیین عمر مفید روغن در سرویس به کار می روند.
د) تستهای موسوم به Banch Tests:
در این نوع آزمونها، روغنهای روان کننده در معرض شرایطی شبیه شرایط کار واقعی روغن، منتهی با شدت بیشتر و عموماً فقط در یک بعد آن شرایط، قرار گرفته و تغییرات روغن و نیز اثرات آن بر قطعات استاندارد مورد بررسی قرار می‌گیرند. آزمونهائی مثل پایداری حرارتی، پایداری اکسیداسیون، خوردگی Corrosion، ممانعت از زنگ زدن، Rust Preventive و ... که معمولاً در وسائل شیشه ای آزمایشگاهی و با دستگاههای ویژه ساده، انجام می شوند، از این نوع هستند. وجه تسمیه این نوع تستها، یعنی Bench test (تستهای روی میز) این است که این تستها، حد وسط تستهای فیزیکی و شیمیائی و آزمایشهای موتوری و دستگاهی می باشند و در واقع یک فرقشان با تستهای موتوری و ... این است که در روی میز آزمایشگاه عملی می شوند، درحالیکه این تشابه را با تستهای موتوری و دستگاهی دارند که مانند آنها وضع روغن را در عمل بررسی می کنند.

هـ) تستهای موتوری و دستگاهی Engine & Rig tests:
برای ارزیابی روغنها تحت شرایط عملی و واقعی کارشان، مثل شرائطی که در موتورها، جعبه دنده ها و غیره وجود دارد، تستهای مکانیکی معینی برای بررسی اثرات خواص گوناگون روغن انجام می شود. موتورها و دستگاههای استاندارد شده معین، معمولاً در آزمایشگاههای بزرگی در روی زمین نصب شده یا قرار دارند و در آنها تست های متعددی تحت شرایط کاملاً معین و کنترل شده انجام می گردد. پس از پایان آزمایشات، تغییرات خواص روغن و اثرات آن بر قطعات موتور و یا دستگاه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. چنین آزمونهائی، طوری طراحی شده اند که عموماً نتایج آن تا حد زیادی، وضعیت را در سرویس واقعی‌اش (یعنی در یک موتور یا دستگاه واقعی)، معین و پیش بینی می کند، ولی برای محصولاتی که برای اولین بار به بازار عرضه می شوند (بیشتر مواد افزودنی جدید مد نظر است)، معمولاً بعد از تستهای مکانیکی فوق الذکر، یک سری تست در دستگاههای واقعی نیز انجام می شود. این گونه تستها را Field test می نامند.
مثلاً برای یک روغن موتور جدید برای کامیونها، روغن مزبور را در چندین کامیون می ریزند و این کامیونها به کار معمولی خود ادامه می دهند. در فواصل معینی و نیز در پایان برنامة آزمون، تغییرات خواص روغن و نیز کیفیت قطعات و کار موتور کامیونها، مورد ارزیابی قرار می گیرد.
واضح است که تستهای موتوری و دستگاهی، بسیار گران تمام می شود. به همین دلیل و نیز برای سرعت کنترل، یک بار که یک روغن پایه معینی با مواد افزودنی مشخص، چنان تستهائی را می‌گذرانند، از آن پس کار کنترل کننده این است که به کمک چهار نوع تست اول تا چهارم، کنترل می کند که روغن با همان ترکیبی که قبول شده است، ساخته و به بازار عرضه گردد. در واقع در خلال تستهای نوع پنجم و همراه با آزمونهای چهار نوع دیگر و با مددگرفتن از علم آمار، ریاضیات، مکانیک، شیمی و غیره، حدود ارقام Specification فیزیکی و شیمیائی روغن قبول شده، تعیین می گردد و آزمایشهای کنترل، این حدود را مورد بازرسی و کنترل قرار می دهند.

- ارگانها و سازمانها و مؤسسات ذیربط در کیفیت روغنها:
با همکاری:
الف – سازندگان (موتور) خودروها و دستگاهها،
ب – انجمن های علمی بین المللی،
پ-مؤسسات رسمی دولتی و نظامی،
فعالیتهای بسیار با ارزشی در جهت تعریف و استاندارد کردن روغنهای مورد نیاز موتورها و ماشین آلات صنعتی، و نیز چگونگی آزمون آنها به عمل آمده و می آید در لیست ذیل، نام مهمترین آنها به فارسی و انگلیسی، ذکر شده است:
ASTM: American Society for Testing and Materials
انجمن آمریکائی تست و مواد (این مؤسسه روشهای آزمون را معین و استاندارد می کند).
IP: Institute of Petroleum (U.K.)
انستیتوی نفت (انگلستان). این مؤسسه نیز مثل ASTM است.
API: American Petroleum Institute
انستیتوی نفت آمریکا، این مؤسسه سطوح کیفیت Performance Levels مربوط به روغن موتورها و روغن دنده های اتومبیل را استاندارد می کند.
SAE: Society of Automotive Engineers
انجمن (آمریکائی) مهندسین وسائط نقلیه موتوری این انجمن روغنهای موتور و دنده اتومبیل را برحسب گرانروی آنها طبقه بندی می نماید.
CCMC: Comite des Constructerurs d’ Automobiles du Marche Commun
کمیته سازندگان اتومبیل بازار مشترک (اروپا). این کمیته سطوح کارآئی روغنهای موتور را (شبیه API) برای اتومبیلهای اروپائی، تعریف و استاندارد می کند.

CEC: Co-ordinating Europen Committee for the Development Preformance Tests for Lubricants and Engine Fuels
کمیتة اروپائی هماهنگ کننده برای پیشبرد تستهای کارائی روغنها و سوختهای موتور.
این مؤسسه روشهای تست (موتوری) را برای سطوح کیفیت تعریف شده توسط CCMC، تعیین و استاندارد می کند.
AGMA: American Gear Manufacturers Association
اتحادیه امریکائی سازندگان دنده، این مؤسسه در زمینة طبقه بندی روغنهای دنده های ماشین الات صنعتی فعالیت دارد.
CRC: Co- ordinating Research Council (of the SAE)
انجمن پژوهشی هماهنگ کننده (SAE).
AFNOR: Association Francaise de Normalisation
مؤسسه استاندارد فرانسه (معادل ASTM)
DIN: Deustche Industrienorm
مؤسسه استاندارد آلمان غربی.
ISO: International organization of Standards
مؤسسه بین المللی استاندارد. این مؤسسه روغنهای صنعتی را از لحاظ گرانروی طبقه بندی می نمایندو ...

باید توجه داشت که وظایفی که در لیست فوق به انها اشاره شد، فقط بخشی (آن بخش که در رابطه با روغن، معروفتر است)، از فعالیتهای گسترده مؤسسات مورد بحث است. در واقع این مؤسسات با همکاری‌های ارزشمند، کوششهای پژوهشی و کاربردی وسیعی در زمینه‌های گوناگون، و ازجمله در رابطه با روغن دارند.
از آنجائیکه مؤسسات آمریکائی (و نیز انگلیسی) با سابقه ترین و معتبرترین سازمانها در این زمینه هستند، بقیه ارگانهای مشابه در کشورهای دیگر نیز به نحوی فعالیتهای خود را معادل با سازمانهای آمریکایی و انگلیسی ارائه می دهند.

-طبقه بندی ها و استانداردهای روغن:
همانطوری که در بخشهای قبل گفته شد، سازمانها و مؤسسات علمی و دولتی و نیز سازندگان خودروها و ماشین آلات صنعتی و تولیدکنندگان مواد افزودنی و روغن، دست به دست هم داده و سیستم بسیار مؤثر و کارآمدی برای کنترل کیفیت روغنهای روان کننده به وجود آورده اند. یکی از پایه های این سیستم، طبقه بندی روغنها و تدوین و انتشار استانداردهای مربوطه است که نقشی حیاتی در برقرار نمودن ارتباط صحیح بین تولیدکنندگان، آزمایش کنندگان و مصرف کنندگان روغن، دارد.
به طور کلی روغنهای موتور و ماشین آلات صنعتی را از دو لحاظ طبقه بندی می کنند:
1-طبقه بندی بر اساس گرانروی (ویسکوزیته).
2-طبقه بندی بر حسب کارائی (Performance)
طبقه بندی بر حسب ویسکوزیته، مصرف کنندگان را در انتخاب صحیح روغن، فقط از لحاظ ویسکوزیتة مناسب، کمک می کند.
جداول طبقه بندی ویسکوزیته، عموماً روغنها را بر حسب ویسکوزیته در رابطه با درجة حرارت، دسته بندی می کنند. البته سازندگان وسائل، هنگام توصیه ویسکوزیتة مناسب خود و یا ماشین ساخت خود، علاوه بر درجة حرارت، فاکتورهائی از قبیل بار، فشار، سرعت، اصطکاک و غیره را نیز درنظر می‌گیرند. اما توصیه آنها، عموماً فقط به همان ویسکوزیته بتنهائی یا در رابطه با دما، انجام می شود.
طبقه بندی روغنها بر حسب کارائی، در واقع اصلی ترین معیار برای انتخاب صحیح روغن را به دست می دهد. در این نوع دسته بندی، روغنها بر حسب مورد کاربرد معین، شدت کار آن مورد، نوع متالوژی و طراحی ماشین آلات که روغن در آنها به کار می رود، نوع سوخت مصرفی این وسائل و سایر نکات جانبی، نوع کار یا وسائل، محیط کار آنها، عمر تعمیراتی مورد نظر و ...، طبقه بندی می گردند. کاملاً روشن است که انجام چنین طبقه بندی ظریفی، نیاز به تجربه و تستهای بسیار پیچیده دارد.
باید توجه کرد که سازندگان خودروها و ماشین آلات صنعتی که معتبرترین منابع برای توصیه روغن مورد استفاده هستند، روغنهای مورد نیاز خود را در کاتالوگهای ماشین آلات هم بر حسب ویسکوزیته و هم بر اساس کارائی معرفی می کنند، ولی در گذشته بسیار دیده شده است که به علت عدم اشنائی مصرف کنندگاذن روغن، فقط به گرانروی روغنها توجه شده و به نوع و سطح کیفیت آنها که در طبقه بندی کارائی مشخص می شود، اعتنایی نشده و لذا روغن به طور نامناسب، مورد استفاده قرار گرفته است.
به طور خلاصه باید گفت که انتخاب روغن به کمک دو نوع طبقه بندی انجام می شود:
1-برحسب ویسکوزیته، که دلیل خوبی و بدی روغن نیست و فقط به انتخاب گرانروی صحیح کمک می کند.
2-برحسب کارائی که در واقع طبقه بندی کیفیت واقعی روغن است. در ذیل مهمترین نمونه این طبقه بندی ها ذکر می شوند.

الف) طبقه بندی روغنها بر حسب ویسکوزیته
در صفحات بعد، جداولی ذکر شده اند که طبقه بندی روغنها را برحسب ویسکوزیته نشان می دهند. برای آشنائی و استفاده از این جداول، توجه به توضیحات ذیل مفید است:
جدول A1: این جدول، طبقه بندی، روغن موتورها را بر حسب ویسکوزیته نشان می دهد. در این جدول که جدیدترین جدول طبقه بندی ویسکوزیته، SAE است، روغنها، 0Wو 5W و 25W نیز جدیداً تعریف شده اند. ضمناً، تعریف درجات SAE روغنها، فقط برحسب گرانروی در 0C100 و در سرما (که در این جدول، برای هر درجه ای، دمای سرمای معینی درنظر گرفته شده است)، نیست، بلکه ماکزیمم دمای مرزی پمپ شدن روغن و نیز نقطة ریزش پایدار هم ملاک هستند.
جدول A2: در این جدول ISO (سازمان بین المللی استاندارد)، روغنها را بر حسب ویسکوزیته (سنتی استوک) در 0C40 تعریف کرده است. هم اکنون این طبقه بندی بیشتر برای روغنهای صنعتی که در درجة ویسکوزیتة آن – (ISO Viscosity Grade) ISO VG نامیده می شود، نشان دهنده گرانروی متوسط آن درجه است و ماکزیمم و مینیمم هر درجه حدوداً 10 درصد این مقدار متوسط است. مثلاً یک روغن با درجه ISO VG 68، روغنی است که در 0C40، ویسکوزیته ای به طور متوسط 68 سنتی استوک دارا باشد. انتخاب
0C40 به عنوان مرجع، در رابطه با دمای معمول کار دستگاههای صنعتی است.
جداول A3: روغنهای دنده اتومبیل را برحسب ویسکوزیته در 0C100 و در سرما، تقسیم بندی می کنند، بالائی مربوط به SAE پائینی مربوط به ارتش آمریکاست. نکتة مهمی که باید بدان توجه شود، این است که هیچ رابطه ای بین اعداد این طبقه بندی، و طبقه بندی روغنهای موتور وجود ندارد. مثلاً دیده می‌شود که یک روغن دندة 90SAE، ویسکوزیته ای در حد یک روغن موتور
40SAE، تا بیش از 50 SAE دارد.

ب) طبقه بندی روغنها بر حسب کارائی
طبقه بندی روغنهای موتور و ماشین آلات صنعتی که در واقع مهمترین ابزار شناختن و معرفی کیفیت روغنها هستند، بسیار متعدد هستند، زیرا مؤسسات گوناگونی در مورد این طبقه بندی اقدام کرده اند. ازجمله:
-انجمنهای علمی مثل API (انجمن نفت آمریکا) و CCMC (در اروپا)
-ارگانهای نظامی، Military
-و سازندگان اصلی وسائل (Orginal Equipment Manufactures). یا (OEM) که این دسته خود بسیار متعدد هستند.
ولی با وجود تنوع مورد بحث، خوشبختانه کار شناخت این طبقه بندی ها آسان است، زیرا در مورد روغنهای خودروها، طبقه بندی های کارائی API و CCMC و ارتش آمریکا و نیز وزارت دفاع انگلستاذن مقبولیت عام یافته اند و استانداردهای دیگر نیز سعی می کنند، به نحوی معادل طبقه بندی های خود را از مراجع فوق الذکر تعیین و معرفی نمایند. سازندگان خودرو نیز، عموماً همان طبقه بندی API. و نظائر آن را به کار می برند و اگر نکاتی اضافه بر آنها مورد نظرشان باشند، ذکر می کنند.
در مورد روغنهای صنعتی، مراجع عمده، سازندگان معتبر ماشین الات مربوطه هستند که در مواردی موسسات صنعتی بزرگ کشورهای پیشرفته مثل فولاد آمریکا و نظائر آن نیز به عنوان مرجع مورد توجه قرار می گیرند.
در صفحات بعد، نمونه هائی از مهمترین این طبقه بندی ها ارائه شده است:
جدول B1: در این جدول، API، روغنهای موتورهای بنزینی را از نظر کارائی طبقه بندی و تعریف کرده است. دیده می شود که این روغنها، از SA تا SF تقسیم بندی شده اند. نکته مهم این است که موتورهای جدید با شرائط سخت تر (سرعت، دما و فشار بیشتر) به بازار عرضه شده، روغنهای مورد نیاز آنها نیز تغییر کرده و نیز به روغنهائی با سطوح کیفیت بالاتر، ضرورت پیدا کرده است.
جدول B2: طبقه بندی API برای روغنهای دیزلی است. روغنهای دیزلی از CV تا CD تقسیم بندی شده اند.
جدول B3: در این طبقه بندی API و معادلهای نظامی و صنعتی ذکر شده‌اند. استانداردهای نظامی به صورت – MIL-L و یک شماره نشان داده می‌شوند. با توجه به تعاریف طبقه بندی API، و استفاده از این جدول معادلها، می‌توان دریافت که هر یک از این استانداردها نظامی و یا صنعتی، معادل چه سطح کیفیت از روغن موتور هستند.
تولیدکنندگان روغن موتور موظفند، کیفیت تولیدی خود را به کمک علائم این جدول (API یا MIL-L) معرفی نمایند.

جدول A3

فصل دوم
مواد افزودنی به روغنهای روان کننده

با افزایش روزافزون نیاز به روغن به منظور روغنکاری و نیز جهت انتقال نیرو تحقیقات زیادی برای گسترش و بهبود عمل روغنها انجام می‌گیرد. نه فقط روغنهائی که دارای پایه نفتی هستند بلکه به همان اندازه روغنهای مصنوعی مانند استرهای آلی و مایعات سیلیکونی و اترهای پلی فنیل نیز احتیاج به مواد افزودنی جهت بهبود عمل روغنکاری خود دارند از جمله:
بازدارنده های اکسیداسیون که عمدتاً از ترکیبات آلی شامل گوگرد، نیتروژن، فسفر و بعضی الکیل فنلها تشکیل شده اند. در عمل این ترکیبات با هیدروپراکسیدهای تشکیل شده اولیه در اثر اکسید شدن روغن واکنش می‌دهند که منجر به ایجاد یک واکنش زنجیری و تشکیل اسید آلی در موتور می‌شود بدین ترتیب می توان خورندگی بابیت Babbit و لوازم ساخته شده از روی و یاتاقانهای مسی را به حداقل میزان تقلیل داد.
ترکیباتی نظیر دی – ترت بوتیل کرزول Di-Tert-butyl Cresol
و فنیل – 1 – نفتیل آمین Phenyl-l-naphthylamine
همراه با روغن پایه های خوب پالایش شده پارافینیکی برای روغنکاری توربینهای بخار و ماشین آلات هیدرولیکی بکار می روند.
برای شرایط کار دشوار موتورهای احتراق داخلی می توان ترکیباتی از روی، باریم و کلسیم تیوفسفات را مورد استفاده قرار داد.
عوامل ضد سائیدگی با تشکیل یک فیلم سطحی به وسیله مکانیزم جذب فیزیکی و شیمیائی اصطکاک و سائیدگی را در حد روغنکاری به مینیمم
می‌رسانند.
انواع عوامل ضد سائیدگی دارای ترکیباتی از اکسیژن، گوگرد، موم کلره شده، فسفر و ترکیبات آلی سرب هستند. تری کرزیل فسفات TCP و زنیک دی اکلیل دی تیوفسفات ZDDP بطور وسیع به حداقل رساندن سائیدگی در پمپهای هیدرولیک، دنده ها و انتقال دهنده ها استفاده می شوند.
در مواردی که فشار زیاد باشد و جائیکه فلز با فلز تماس دارد ترکیبات سولفور فعال کلرین و سرب باید استفاده شود. این ترکیبات با واکنش شیمیائی، تشکیل یک فیلم سطحی نسبتاً پایدار مانند سولفید سرب، کلرید آهن یا سولفید آهن را می دهند.
مواد پاک کننده در روغن از رسوب گذاری در روی قسمتهای موتورهای احتراقی جلوگیری می کنند و آنها را به صورت لجنهای معلق در روغن به شکل Varnish، Carbon و رسوبات سربی درمی‌آورند.
از ترکیبات باریم و کلسیم سولفوناتها و فناتها به عنوان مواد پاک کننده در روغن موتورهای دیزلی و بنزینی استفاده می کنند.
بسیاری از پاک کننده های بدون خاکستر دارای پایه الکیل متااکریلات می باشد که اکثراً شامل گروههای نیتروژن قطبی در زنجیرهای جانبی خود و یا مشتقات پلی آمینی اسید پلی بوتنیل سوکسینیک هستند. این نوع ترکیبات علاوه بر خاصیت پاک کنندگی از زنگ زدگی نیز جلوگیری نموده و اندیس ویسکوزیته روغن و نقطه ریزش آن را بهبود می دهند.
از انوع رایج بهبود دهنده اندیس ویسکوزیته می توان پلی متا آکریلاتها، پلی ایزوبوتیلنها و پلی الکیل اسیترن ها را نام برد. کار این ترکیبات در اصل بالا بردن ویسکوزیته روغنهای سبک می‌باشند. این مواد در تهیه روغن موتورهای مولتی گرید استفاده می شوند. کوششهای تحقیقاتی بسیار برای بهبود پایداری در مقابل شکستن مکانیکی این مواد انجام گرفته که روغن برای مدت طولانی به حال ویسکوز باقی بماند.
خصوصیات روغن های نفتی تابع نوع نفت خام و عملیات پالایش است. پس از انجام عملیات تقطیر، تصفیه با حلال و موم گیری هنوز روغن پایه مخلوطی از میلیونها ترکیب شیمیائی با مشخصات متفاوت است که در مجموع دارای خصوصیات مناسب برای استفاده در اغلب کاربردهای صنعتی و موتوری نمی‌باشد. تصفیه شدیدتر به منظور جداسازی مناسب ترین ترکیبات برای روغن کاری در روغن پایه با توجه به اینکه فقط یک ترکیب پارافینی با تعداد 20 کربن می تواند در حدود 20 میلیون ایزومر داشته باشد از لحاظ اقتصادی به علت پائین بودن مقدار محصول و از لحاظ عملی بعلت فقدان تکنولوژی امکان پذیر نیست و بنابر این در مجموع روغنهای نفتی ترکیبات خالصی نیستند و مشخصات آنها متوسطی از مشخصات اجزاء تشکیل دهنده روغن پایه که شامل ترکیبات خوب، متوسط و بد برای روغن کاری است می‌باشد.
روغنهای سنتتیک یا مصنوعی با اینکه اغلب دارای پایه نفتی هستند ولی این روغنها از راه متصل کردن یک یا چند ترکیب آلی با وزن مولکولی کم ساخته و یا سنتز می شوند و محصول نهائی شامل یک و یا تعداد محدودی ترکیب شیمیائی با مشخصات فیزیکی و شیمیائی معین و خصوصیات مناسب و مطلوب برای روغن کاری می باشد. بنابراین برای روغن کاری در شرایط سخت و غیرمتعارف که در آن روغنهای نفتی قادر به عملکرد مطلوب نیستند از روغنهای سنتتیک استفاده می شود. اثر کم درجه حرارت در روانی روغن، قابلیت امتزاج با آب، ثبات حرارتی بالا، عدم آتشگیری و عدم ایجاد صمغ در اثر اکسیداسیون ازجمله بعضی از خصوصیات روغنهای سنتتیک است که محدوده کاربرد آنها را در مقایسه با روغنهای نفتی وسیع تر می نماید.
درحالیکه مصرف روغنهای سنتتیک در صنایع هواپیمائی و بعضی کاربردهای صنعتی سابقه طولانی دارد در چند سال اخیر به علت ایجاد زمینه کاربرد این روغنها در موتورها بنزینی این صنعت متحول گردیده است. درحالیکه مصرف روغنهای سنتتیک در صنایع هواپیمائی و در کاربردهای صنعتی رشدی محدود داشته است سرعت رشد مصرف روغنهای سنتتیک در رابطه با روغنکاری موتورهای بنزینی در بعضی از کشورها تا بیشتر از 15 درصد در سال گزارش شده است.

منابع قلیائیت و اثرات آن در روغنها:
قلیائیت منتج از اجزاء موجود در مواد پاک کننده موجود در روغنهای موتور مستقیماً روی پاکیزگی و دوام آن اثر می گذارد.
بالا رفتن قلیائیت پاک کننده ها باعث رسوب و سائیدگی در طول عمر موتور می شود و مصرف روغن را کنترل می نماید.
انتخاب دقیق ماده پاک کننده برای کنترل پاکیزگی یاتاقان در موتورهای دیزلی ضروری است. برای تفهیم منبع قلیائیت در روغن موتورهای دیزلی کلیه مواد موجود در روغن باید مورد توجه قرار گیرد.

روغنهای موتور عمدتاً با شش نوع ادتیو زیر همراهند:
بازدارنده اکسیداسیون و خورندگی یاتاقان، ضد سائیدگی، مواد ضد کف، مواد افزودنی ضد زنگ زدن، معلق سازنده‌های بدون خاکستر و پاک کننده های فلزی.
قلیائیت به زبان ساده همان خاصیت بازی است که به وسیله دو نوع ادتیو فراهم می آید:
الف) پاک کننده های فلزی METALLIC DETERGENTS
ب) بعضی معلق کننده های بدون خاکستر ASHLESS DISPERSANTS
عدد TBN مشخص کنندة میزان قلیائیت روغن می باشد.
قلیائیت یک روغن یا ماده افزودنی بنا به تعریف مقدار خاصیت بازی است که معادل آن از هیدروکسید پتاسیم لازم است.
بنا بر این واحد TBN عبارتست از میلی گرم پتاس در گرم mgKoH/g
از این مورد در آزمایشات با عنوان عدد خنثی شدن نام می‌برند که عدد خنثی شدن یک روغن، عبارت است از مقادیر (برحسب mg)، باز (KOH) یا اسیدی (HCLO4,HCL) که برای خنثی کردن مواد اسیدی یا بازی موجود در یک گرم روغن لازم است و واحد آن (چه برای قلیائیت روغن و چه برای اسیدیته آن) mgKOH/g است.
یک روغن پایة خوب پالایش شده، معمولاً عدد خنثی شدن بیش از 0.1mg KOH/g ندارد (مگر اینکه روغن پایه حاصله از تصفیة مجدد روغنهای کارکرده باشد و اسید سولفوریکی که برای تصفیه آن به کار رفته است، کاملاً خنثی نشده باشد). ولی روغنهای موتور و انواع روغنهای ماشین آلات صنعتی، بعلت دارا بودن مواد افزودنی، ممکن است خاصیت اسیدی یا بازی یا هر دو (در آن واحد) داشته باشند. از این گذشته روغنها پس از مدتی کار کردن، به علت تجزیه و نیز اکسید شدن، عموماً تولید اسید نموده و به سمت اسیدی شدن تغییر می یابند.
عدد خنثی شدن در روغنها به صورت های اسیدیتة قوی
(Strongh Acid No.=SAN) اسیدیته کلی (Total Acid No.=TAN) قلیائیت قوی (Strong Base No.=SBN) و قلیائیت کل (Total Base No=TBN)، بیان می شود. اسیدیته و قلیائیت قوی در روغنها، معمولاً مربوط به ترکیباتی هستند که به طور سنتی (نظریة آرینوس)، اسید و باز تلقی می شوند. مثلاً اسیدهای حاصله از احتراق گوگرد موجود در سوختهای دیزل و بازهای موجود در روغنهائی با خاصیت فوق قلیائی (Overbased)، از این نوع هستند، ولی اسیدیته و قلیائیت ضعیف، مربوط به ترکیباتی هستند که طبق تئوریهای مدرن‌تر شیمی (نظریة لویس)، اسید و باز محسوب می شوند. مثل انواع مواد افزودنی. این اسیدها و بازهای ضعیف در یک روغن نمی توانند یکدیگر را خنثی کنند ولی با بازهای قوی (KOH) و اسیدهای خیلی قوی (HclO4)، وارد واکنش می شوند و قابل اندازه‌گیری هستند.
به همین دلیل، نباید به صرف اسیدی بودن یک روغن، آن را نامرغوب دانست، بلکه بایستی ماهیت اسیدیته مزبور را روشن نمود. مثلاً بد نیست که توجه شود که روغن موتورهای بسیار مرغوب، اسیدیته حدود 2 تا 3
mg KOH/g و قلیائیتی حدود 5 (برای روغنهای بنزینی) و تا بیش از 35 (برای روغنهای دیزلی) دارند.
(TAN=2-3, TBN=5-35 mg KOH/g)

الف) پاک کننده های فلزی
مواد آلی هستند که قسمت پلار آنها می تواند به وسیله یک فلز جایگزین شده باشد.

نقطه اتصال فلز گروه روغن دوست
همانطور که دیده می شود از دو قسمت یکی زنجیر هیدروکربنی و دیگری سرقطبی به دست آمده اند. قسمت زنجیر هیدروکربنی ماده پاک کننده را در روغن قابل حل می نماید بنابراین محلولی روشن و واضح به دست می‌آید.
سرقطبی نقطه اتصال فلز به آن است. کلسیم. منیزیم و سدیم فلزاتی هستند که عموماً برای تهیه مواد پاک کننده استفاده می شوند. سولفوناتها، فناتها و سالیسیلاتها رایج ترین مواد پاک کننده قابل استفاده هستند.
سولفوناتهای خنثی محصول خنثی سازی اسید سولفونیک با یک پایه فلزی می باشد.
سولفوناتهای خنثی، منبع قلیائیت برای روغن موتورها می باشد.
سولفوناتهاتی قابل حمل در روغن شامل فلز به مقدار بیش از اندازه استوکیومتری است که با سولفونات نرمال در ترکیب است. در این میان سولفوناتهای بازی قدرت بیشتری در خنثی سازی اسیدهای بوجود آمده و معلق سازی مواد دارند.
تهیه یک سولفانات بازی قوی OVERBASED SULFUNATE به صورت زیر است:

سولفونات خنثی با مقدار لازم از هیدروکسید فلز در حضور PROMOTER و دی اکسید کربن مخلوط شده تا سولفونات قلیایی قوی چه به صورت هیدروکسید فلز یا کربنات فلز حاصل شود.
مقدار قلیائیت این گونه سولفوناتهای بازی از 0 تا 440 می باشد و مقدار خاکستر سولفات آن نیز

دانلود مقاله جمعیت و تنظیم خانواده

جمعیت و تنظیم خانواده

مقدمه
تنظیم خانواده مجموعه اقداماتی است که افراد و زوجها را یاری میدهد تا از داشتن فرزند ناخواسته جلوگیری کنند و فاصله بین فرزندان را خود تنظیم نمایند.
آموزش و مشاوره ، تامین وسایل جلوگیری از حاملگی و دسترسی آسان به آن و کمک به کسانی که دچار ناباروری هستند و آموزش خانواده ها درباره فرزندان از جمله خدماتی هستند که بهداشت باروری را شامل میشوند. شناخت رشهای مختلف جلوگیری ازبارداری و آکاهی نسبت به مزایا و معایب هر روش میتواند خانواده را برای انتخاب مناسب ترین روش در پیشگیری از حاملگی ناخواسته راهنمایی کند.
اهداف تنظیم خانواده
کاهش مرگ و میر مادران به علل ناشی از بارداری و تامین سلامت آنان
کاهش مرک ومیر کودکان از طریق جلوگیری از رشد و تکامل نابهنجار جنین و کاهش بیماریهای ژنتیکی.
جلوگیری از سوء تغذیه مادران و کودکان با فاطله گذاری مناسب بین فرزندان
پرهیز از بدنیا آمدن کودک ناخواسته که خود به خود کاهش سقط های عمدی را بدنبال دارد.
داشتن فرزند به تعداد دلخواه و تعیین تعداد آنان با توجه به شرایط حاکم بر خانواده
برخورداری خانواده از سطح زیستی معقول
برخورداری افراد از تعلیم و تربیت بهتر
بهبود وضع مالی خانواده
تضمین ثبات خانواده
تامین بهتر خدمات و تسهیلات عمومی توسط مسئولین برای افراد جامعه
افزایش مشارکت زنان در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی
کاهش رشد جمعیت و هماهنگی آن با توسعه اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جامعه
انواع روشهای پیشگیری از بارداری
روش های جلوگیری از بارداری را میتوان به 4 گروه عمده تقسیم نمود:
1- روشهای طبیعی : منقطع ، ریتم
2- روشهای مکانیکی : کاندوم، دیافراگم ، اسفنج ، کلاهک ، IUD
3- روشهای طبی : قرص ، آمپول
4- روشهای جراحی : توبکتومی ، وازکتومی

قرصهای ترکیبی

توضیح روش : یکی از بهترین و مطمئن ترین روشهای جلوگیری از بارداری ، مصرف قرص های ترکیبی ( حاوی استروژن و پروژسترون ) است که به دو شکل یک مرحله ای ( LD و HD ) و سه مرحله ای ( تری فازیک ) موجود می باشد ، مصرف این قرص ها هر روز بوده ، که در بسته های 21 عددی در دسترس هستند .
مکانسیم عمل:
1- جلوگیری از تخمک گذاری
2- تاثیر بر مخاط داخلی رحم
3- ایجاد اشکال در ورود اسپرم به داخل رحم به دلیل افزایش ضخامت موکوس
4- جلوگیری از لقاح از طریق تاثیر بر حرکات لوله های رحم
مزایا :
اثر بخشی بالا ( 9/99 درصد )
برگشت سریع باروری پس از قطع روش
منظم شدن ، کاهش درد و خونریزی قاعدگی
کاهش بروز کیست های تخمدان
کاهش بروز بیماریهای خوش خیم پستان ، سرطانهای رحم و تخمدان
افزایش تراکم استخوانها
عیب ها :
نامناسب بودن برای افراد فراموشکار
نیاز به تهیه (بلیستر ) جدید در هر دوره قاعدگی
مناسب نبودن برای مادران شیرده در 6 ماه اول بعد از زایمان
عوارض شایع :
افزایش وزن
لکه بینی و خونریزی بین قاعدگی ها
حساسیت پستانها
سردردهای خفیف
تهوع
این عوارض در عرض 3-2 کاهش یافته و یا از بین می رود.
موارد منع مصرف مطلق :
شک یا اطمینان به وجود حاملگی
دیابت با بیماریهای عروقی
فشار خون بالا ( 100/160 میلی متر جیوه و بالاتر)
بیماری فعال یا مزمن کبدی
بیماریهای دریچه ای قلب
شک به وجود سرطان پستان ، ابتلا و سابقه آن.
خونریزی های رحمی بدون علت مشخص
سردرد راجعه شامل میگرن با علائم عصبی موضعی
موارد منع مصرف نسبی :
افسردگی خیلی شدید
مصرف ریفامپین یا گریزو فولوین
میگرن بدون علائم عصبی
مشکلات گوارشی که جذب قرص را مختل می کند.
فشار خون بین 100/160 تا 90/140 میلیمتر جیوه
واریس بدون سابقه ترومبوفلبیت
زمان شروع استفاده از قرص :
شروع قرص برای بار اول در 5 روز اول قاعدگی و برای اطمینان بیشتر روز اول خونریزی قاعدگی شروع شود ، قرص در ساعت خاصی از شبانه روز تا پایان بسته 21 عددی خورده می شود . مصرف بسته بندی پس از یک فاصله هفت روزه آغاز خواهد شد .
در مادران غیر شیرده مصرف قرص 3 هفته پس از زایمان خواهد بود.
مصرف این قرصها را میتوان در پنج روز اول بلافاصله بعد از سقط آغاز نمود.
موارد فراموشی قرص LD و HD:
فراموشی یک قرص : خوردن قرص فراموش شده به محض به یادآوردن
فراموشی 2 قرص : خوردن 2 قرص در 2 شب متوالی و خوردن بقیه مطابق معمول و استفاده از یک روش کمکی دیگر تا یک هفته .
فراموشی بیش از 2 قرص : خوردن بقیه قرص ها ( روزی یک عدد ) ادامه یافته و به مدت یک هفته از روش کمکی دیگری نیز استفاده شود و بلافاصله پس از اتمام بسته ، بسته بعدی ( بدون فاصله هفت روزه ) آغاز می گردد
فراموشی مصرف قرص تری فازیک :
فراموشی یک قرص در کمتر از 12 ساعت : خوردن قرص فراموش شده
فراموشی یک قرص پس از 12 ساعت : قرص فراموش شده خورده نشده ولی مصرف بقیه قرص ها طبق برنامه ادامه می یابد حتماً باید روش کمکی دیگر ( مثل کاندوم ) نیز به منظور جلوگیری از بارداری تا پایان بسته استفاده شود.
هشدارها و چگونگی برخورد با آنها:
در صورت بروز هر یک از علائم زیر مصرف کننده فورا به بیمارستان ارجاع میشود:
1- درد شدید در قسمت بالای شکم
2- درد قفسه سینه و یا تنگی نفس یا سرفه با خلط خونی
3- تورم یا درد شدید در یک پا
4- مشکلات چشمی ( تاری دید ، دوبینی)
نکات مورد توجه
مصرف قرص های ترکیبی پس از زایمان و در دوران شیردهی به دلیل تاثیر آنها بر روی شیر مادر توصیه نمی شود.
از مصرف قرص ها به صورت یک شب در میان یا یک ماه در میان یا هنگام ضرورت خودداری کنید چون خطر حاملگی وجود دارد.
چون مصرف داروهایی مانند آنتی بیوتیکها ، داروهای ضد صرع ، ابتلا به اسهال و استفراغ شدید اثر قرص را کم می کند ، در این موارد باید علاوه بر قرص ها از روش دیگری مثل کاندوم نیز استفاده شود.
محدودیت زمانی و سنی خاص از نظر مصرف قرص وجود ندارد و تحت نظر پزشک ، یا کلینیک تنظیم خانواده تا سالها می توان از همین روش استفاده کرد.
در صورت استفراغ به فاصله 2-1 ساعت بعد خوردن یک قرص از یک بسته دیگر خورده شده و مصرف مرتب بقیه قرصهای بسته اصلی در زمان مقرر ادامه می یابد.
قرص پروژسترونی دوران شیردهی
( مینی پیل )
توضیح روش : قرصهای شیردهی ، قرصهای حاوی پروژسترون تنها هستند . این قرصها دارای مقدار کمی هورمون پروژسترون ، از یک دوم تا یک دهم میزان هورمون قرصهای ترکیبی پیشگیری از بارداری می باشند .این قرصها حاوی استروژن نیستند ، از همین رو به نامهای قرصهای حاوی پروژسترون تنها یا مینی پیل خوانده می شوند ، که مادران شیرده تا 6 ماه پس از زایمان می توانند از آن استفاده کنند .
مکانیسم عمل:
1- دشوار نمودن اسپرم به رحم به دلیل افزایش غلظت ترشحات دهانه رحم
2 - جلوگیری از تخمک گذاری ماهانه
3- تاثیر بر مخاط داخلی رحم
مزایا :
نداشتن اثر منفی بر کمیت و کیفیت شیر مادر
افزایش مدت زمان شیردهی
قابل استفاده در مادران شیرده با موارد منع مصرف استروژن
عارضه شایع :
خونریزی نامرتب رحمی این عارضه معمولاً در ماههای اول مصرف دیده شده و 2 تا 3 ماه پس از آغاز مصرف از بین رفته و یا کاهش می یابد .
موارد منع مصرف مطلق :
خونریزی غیر طبیعی رحمی
اختلالات مزمن یا حاد کبدی ( تومور ، هپاتیت و ... )
ابتلا به سرطان پستان
موارد منع مصرف نسبی :
چاقی شدید
سا بقه سرطان پستان
فشار خون بالا
مصرف هم زمان داروهای ضد تشنج و ریفا مپین
سابقه حاملگی خارج رحم
زمان شروع استفاده از قرص شیردهی:
در صورت قاعده نشدن و تغذیه انحصاری شیر خوار با شیر مادر : 6 هفته پس از زایمان
قاعده شدن و تغذیه انحصاری شیر خوار با شیر مادر : مصرف قرص در یکی از پنج روز اول و ترجیحاً روز اول قاعدگی
چگونگی استفاده از قرص:
هر بلیستر لاینسترول ، دارای 28 قرص بوده که باید هر شب یک عدد از آن راس ساعت معین خورده شود.
شروع مصرف بسته بعدی قرص ، بلافاصله پس از پایان بسته قبلی است.
بین دو بسته قرص نباید هیچ فاصله زمانی وجود داشته باشد.
موارد فراموشی :
فراموشی یک قرص تا 3 ساعت مسئله ای نبوده و ضمن خوردن قرص فراموش شده ، آموزش و تاکید برای خوردن قرصهای بعدی در ساعت مقرر لازم است.
فراموشی یک قرص بیش از سه ساعت : خوردن قرص فراموش شده و مصرف بعدی قرص در ساعت همیشگی همراه با 2 روز استفاده از کاندوم در صورت نزدیکی.
فراموشی دو قرص ( 2 روز ) : خوردن قرص ها یکجا و استفاده از یک روش مکمل دیگر تا 7 روز.
فراموشی بیش از 2 قرص و داشتن نزدیکی محافظت نشده در عرض 72 ساعت اخیر : تجویز روش اورژانس پیشگیری از بارداری و نیز مشاوره برای انتخاب یک روش مناسب دیگر .

موارد قابل توجه :
بین 2 بسته قرص هیچ فاصله زمانی نباید وجود داشته باشد و شروع مصرف بسته بعدی قرص ، بلافاصله پس از پایان بسته قبلی است.
قرص ها هر شب و راس ساعت معین خورده شود.
قرص های شیردهی یک انتخاب مناسب است ، برای زنانی که شیردهی دارند و می خواهند روش خوراکی پیشگیری از بارداری داشته باشند .
این قرص ها باعث کاهش تولید شیر مادر نمی شود .
مگسترون
( روش تزریقی پیشگیری از بارداری )
توضیح روش : یک روش تزریقی پیشگیری از بارداری است که حاوی ماده موثره دپو مدروکسی پروژسترون استات بوده و سه ماه از بارداری پیشگیری مینماید.
مکانیسم عمل:
جلوگیری از تخمک گذاری،
دشوار نمودن رسیدن اسپرم به رحم از طریق افزایش غلظت ترشحات دهانه رحم،
تاثیر بر مخاط داخلی رحم ( اندومتر ) .
مزایا :
اثر بخشی بالا،
آسانی استفاده،
فاصله های استفاده نسبتا طولانی مدت،
کاهش ابتلا به سرطان های آندومتر و تخمدان، (PID)، کم خونی، فیبروم رحم، اندومتریوز، (EP)، کاندیدیازیس واژن، (PMS)، درد زمان قاعدگی
قابل استفاده در هر دوره سنی،
افزایش شیر مادر،
تداخل نداشتن باتماس جنسی،
عدم نیاز به قطع مصرف قبل از اعمال بزرگ جراحی،
مناسب برای بیماران تشنجی (عدم مصرف همزمان کاربامازپین و فنی تویین).
عیب ها :
تاخیر در بازگشت باروری
لزوم تزریق در فاصله زمانی سه ماهه
عدم پیشگیری از بیماری های مقاربتی از جمله ایدز
احتمال افزایش وزن
آمنوره
عارضه شایع :
1- اختلالات قاعدگی (از آمنوره تا خونریزی نامرتب)
2- افزایش وزن
موارد منع مصرف مطلق :
بارداری،
سرطان پستان،
خونریزی واژینال بدون علت مشخص،
اختلالات شدید انعقادی،
سابقه تومور(آدنوم) کبدی ناشی از مصرف هورمون های استرویید جنسی،
ترومبوآمبولی و یا سابقه آن،
سابقه سکته مغزی،
فشار خون کنترل نشده،
دیابت کنترل نشده،
دیابت با ضایعه عروقی و یا ابتلای دیابت به مدت 20 سال یا بیشتر از آن.
موارد منع مصرف نسبی :
بیماری کبدی
بیماری شدید قلبی
تمایل به برگشت سریع باروری
مشکلات مرتبط با تزریق (ترس ، ... )
افسردگی شدید
فشار خون کنترل شده
دیابت کنترل شده
مول
چاقی
زمان شروع استفاده از مگسترون:
در یکی از پنج روز اول قاعدگی و تا یک هفته از روش کمکی مانند کاندوم استفاده میشود.
چگونگی استفاده از مگسترون :
تزریق هر سه ماهه ( 2هفته زودتر یا دیرتر )
تکان شدید آمپول یا ویال برای ایجاد سوسپانسیون یکنواخت ،
تزریق عضلانی ( بالای عضله بازو یا باسن ) و عمیق ( با سر سوزن بلند ) بدون ماساژ دادن محل تزریق
هشدارها و چگونگی برخورد با آنها:
خونریزی شدید یا طولانی ( دو برابر شدن مقدار و یا مدت زمان قاعدگی )
سردرد شدید همراه با تاری دید
زردی چشم و پوست
تاخیر قاعدگی ( در فردی که حین استفاده از DMPA قاعدگی مرتب داشته است. )
افزایش فشار خون ( در حدی که نیازمند درمان باشد. )
موارد قابل توجه در پیگیریها و مراجعه های بعدی:
تاخیر بیش از دو هفته و وجود قاعدگی ماهانه در طول استفاده از روش: بررسی احتمال بارداری و تذکر به استفاده از یک روش دیگرتا قاعدگی بعدی
تاخیر بیش از دو هفته و آمنوره به دلیل تزریق آمپول: تزریق پس از دریافت پاسخ منفی بارداری
قطع قاعدگی (آمنوره) :عادی، بی خطر و بی ارتباط با حاملگی
لکه بینی یا خونریزی بین دوره ها: عادی، شایع و بی خطر
خونریزی قاعدگی شدید یا طولانی (مقدار خونریزی یا مدت آن دو برابر معمول): نادر، مهم و نیازمند توجه.
آی- یو- دی
توضیح روش : یک وسیله کوچک حاوی مس است که در داخل رحم کار گذاشته شده و تا ده سال از بارداری پیشگیری میکند.
مکانیسم عمل:
1. ایجاد التهاب در حفره رحم و صدمه به اسپرم،
2. اختلال در حرکات لوله های رحمی و جلوگیری از انتقال اسپرم و رسیدن آن به تخمک.
مزایا :
اثر بخشی بالا 2/99 درصد
برگشت باروری پس از خروج
مدت اثر طولانی
نیاز نداشتن به یادآوری روزانه
عدم تاثیر بر شیردهی
نداشتن آثار و عوارض هورمونی
قابل استفاده در اوایل منوپوز
عدم تداخل با تماس جنسی
تداخل نداشتن با مصرف داروها
عیب ها :
1- لزوم کارگذاری و خروج توسط فرد دوره دیده،
2- امکان خروج خود به خود،
3- عدم پیشگیری از انتقال بیماری های منتقله از راه تماس جنسی،
4- لزوم معاینه دوره ای.
عارضه شایع :
افزایش خونریزی و درد زمان قاعدگی و برخورد با آن،
خونریزی نامنظم و لکه بینی بین قاعدگی ها و برخورد با آن،
افزایش ترشحات و برخورد با آن.
موارد منع مصرف مطلق :
حاملگی یا شک به آن،
سابقه PID با بستری در بیمارستان،
آنومالی رحم،
نقص سیستم ایمنی،
نئوپلازی درمان شده سرویکس،
فیبروم با شکل غیر طبیعی رحم،
خونریزی شدید قاعدگی یا آنمی،
خونریزی واژینال تشخیص داده نشده،
اختلال انعقادی،
سابقه EP،
احتمال بدخیمی دستگاه تناسلی،
پاپ اسمیر غیر طبیعی،
درفاصله زمانی تشخیص و درمان مول،
نداشتن سابقه زایمان،
سل لگنی.
موارد منع مصرف نسبی :
1. سابقه PID بدون بستری در بیمارستان،
2. داشتن شریک های جنسی متعدد ،
3. بیماریهای دریچه ای قلب نیازمند پروفیلاکسی،
4. سابقه یا ابتلای اخیر به STI’s،
5. اندومتریت پس از زایمان یا سقط عفونی در سه ماهه گذشته،
6. سرویسیت و واژینیت درمان نشده.
زمان شروع استفاده از آی یو دی:
در زمان قاعدگی در پنج روز اول قاعدگی،
6 پس از زایمان ( طبعی ، سزارین) 6 هفته پس از زایمان،
پس از سقط یا کورتاژ غیرعفونی زیر 12 هفته در 5 روز اول پس از سقط ،
سقط بالای 12 هفته پس از 6 هفته ،
مادران شیردهی که قاعدگی آنها برنگشته است (6 هفته پس از زایمان با اطمینان از عدم بارداری).
هشدارها:
1. دیده نشدن و لمس نشدن نخ آی یو دی،
2. تاخیر قاعدگی،
3. حاملگی داخل و خارج رحمی
پیگیری :
1. مراجعه های پیگیری (پس از ماه اول و سپس هر ششماه)،
2. مراجعه پس از 10سال برای خروج و گذاشتن آی یو دی جدید.
بستن لوله های رحمی
( توبکتومی )
توضیح روش : بستن لوله در زنان یک روش دایمی جلوگیری از بارداری است که در آن لوله های رحمی بسته میشود.
مکانیسم عمل:
با بسته شدن لوله های رحمی از برخورد تخمک با اسپرم جلوگیری می شود و لقاح صورت نمی گیرد .
مزایا :
دایمی بودن
اثر بخشی بالا
عدم نیاز به یاد آوری و مراجعه مکرر
نداشتن عارضه برای سلامتی فرد استفاده کننده روش در دراز مدت
تاثیر نداشتن در روابط جنسی
کاهش ابتلا به سرطان تخمدان

عیب ها :
نیاز به عمل جراحی
پر هزینه و دشوار بودن عمل جراحی برگشت باروری
تذکرهای بعد از عمل توبکتومی:
یک سری دستورات و توصیه های کلی است که بایستی بعد از هر عمل جراحی رعایت شود بعنوان مثال :
تمیز و خشک نگهداشتن محل بخیه
حمام کردن روزانه و.........
نداشتن رابطه زناشویی حداقل تا یک هفته
خودداری از برداشتن اجسام و اشیای سنگین تا یک هفته.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله 14   صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله جزوه تجهیز و راه اندازی کارگاه

تعریفات:
پروژه: مجموعه ای از فعالیت های مرتبط با یکدیگر برای دست یابی به هدف یا هدف های مشخص با استفاده از منابع خاص.
منابع پروژه: نیروی انسانی و ماشین آلات و مواد و مصالح و سرمایه و اطلاعات و زمان دوره سیر (عمر) پروژه:
نصب و راه اندازی اجرا طراحی و تهیه نقش های اجرایی انجام مطالعات بررسی و تعریف مساله (پروژه)
آرمان پروژه:
کارفرما: شخص حقیق یا حقوقی که اجرای عملیات پروژه را بر اساس اسناد و مدارک معین به پیمانکار واگذار می کند.
مشاور: وظایف مشاور: 1- انجام مطالعات اولیه، 2- تهیه نقشه های اجرایی، 3- نظارت بر اجرای کار که عملیات مربوط به مطالعات اولیه و تهیه نقش های اجرایی و نظارت بر اجرای کار از جانب کارفرما را بر عهده دارد.
پیمانکار: شخص حقیقی یا حقوقی که اجرای عملیات پروژه را بر عهده می گیرد.
طرح: مجموعه از پروژه ها را گویند.
طرح تولیدی
طرح صنعتی
طرح عمرانی
طرح عمرانی:
طرح استانی 2- طرح ملی
مشخصات طرح های استانی شامل موارد زیر است:
فایده این طرح مرتبط با آن استان است.
طول مدت پروژه بین یک تا دو سال است.
نیاز به مهندس مشاور معمولا ندارد.
اعتبار محدودی دارد.
طرح ملی: طرحی که فایده آن مرتبط با تمام افراد جامعه باشد علی رغم آنکه در یک منطقه استان اجرا می شود.
شواری اقتصاد: تشکیل شده است تعدادی از وزیران و رئیس بانک مرکزی و با ریاست ریاست جمهور جهت هدایت و بنامه ریزی امور اقتصادی کشور تشکیل می شود.
مراحل بودجه:
مرحله تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه
مرحله تصویب بودجه
مرحله اجرای بودجه
مرحله نظارت بر بودجه (قوه مقننه)
طرح های عمرانی:
طرح های عمرانی انتفاعی
طرح های عمرانی غیر انتفاعی
طرح های مطالعاتی
برنامه بودجه از لحاظ زمانی:
برنامه کوتاه مدت 2- برنامه میان مدت 3- برنامه بلند مدت
حدود یک سال 2- 3 تا 7 سال 3- 10 تا 30 سال
مدیریت پروژه: هدایت و استفاده صحیح از منابع جهت رسیدن به اهداف پروژه را مدیریت پروژه گویند –حداکثر رساندن کیفیت و کمیت با حداقل هزینه و کار.
برای راه اندازی یک پروژه به 5 عامل نیاز است:
ماشین آلات 2- منابع پولی 3- مردان کار
مدیریت 5- مواد اولیه
مدیر: سیستم نظامی و یا خطی گویند.

مدیر معماری
مدیر سازه مدیر تاسیسات مدیر اداری مدیر مالی

مدیر خوب چه خصوصیاتی باید داشته باشد: (چگونه هماهنگیهای لازم را در یز بخشهای تشکیلات انجام دهد)
1) تقسیم مناسب کارها، واگذاری اختیارات و خواستن پیگیری گزارش کارها.
2) داشتن یا گردآوری اشخاص ذیصلاح (متخصص) جهت کدیریت کارها (هیئت مدیره)
3) آگاهی به امور حسابداری یا مالی و بررسی برنامه ریزی بر اساس گزارشهای مالی (سود و زیان)
4) استعداد مدیریت و رهبری 20/12/87
بررسی ضرورت اجرای یک طرح در یک منطقه:
1- انجام مطالعات اولیه (دسترسیها و امکانات و نیاها و نیروی انسانی و مالی و سیاسی و اجتماعی
2- مذاکره و تبادل نظر با مسئولین منطقه (مجوزهای لازم)
3- تجزیه و تحلیل اطلاعات و شناخت مسائل و مشکلات آن
4- مشخص نمودن اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت
5- تهیه و تنظیم برنامه های لازم برای رسیدن به اهداف طرح
بررسی اقدامات مقدماتی قبل از شروع عملیت اجرای پروژه:
1- بررسی و شناخت مسائل و مشکلات آن
الف) دسترسیها (راههای موجود و احداثی در صورت لزوم)
ب) بررسی موقعیت اقلیمی و طبیعی و اجتماعی منطقه (توپوگرافی، فصول انجام کار، آب و هوایی)
ج) بررسی طرق تدارکات و تهیه مصالح
2- تدوین برنامه های اجرای و کارگاه
3- برنامه آماده سازی محل کار
4- تهیه و تدارک مصالح لازم
5- بررسی و تهیه ماشین آلات و تجهیزات لازم
بررسی مطالعه حرکت و زمان در پروژه:
مطالعه حرکت باعث روشن شدن این موارد می شود:
1- روشهای اجرای عملیات و چگونگی انتخاب روشها
2- چگونگی اندازه گیری حجم و ابعاد عملیات
3- زمانهای لازم برای انجام پروژه
انواع روشهای زمان بندی و برنامه ریزی پروژه:
1- روش نمودار میله ای یا نمودار گانت
2- روش تحلیل شبکه GERT- PERT- CPM
1- ابتدا برای واحد زمان پروژه (ساعت، روز، هفته، ...) روی محور طولی با یک واحد طولی مشخص می گردد.
2- هر فعالیت را به موازات محور زمانی پروژه بر حسب زمان مورد نظر رسم می کنیم.

مسیر برهانی
روش ارزیابیو بازنگری پروژه ها- موشک
روش گرافیکی و بازنگری پروژه ها – سفینه
نقاط ضعف نمودار میله ای:
1- روابط بین فعالیت ها کاملا مشخص نیست.
2- برنامه ریزی بر اساس زمان تحویل پروژه ممکن است صورت گیرد.
3- تفسیر و اصلاح نمودار میله ای دقت زیادی لازم است.
4- با دریافت اطلاعات پیشرفت کار نمی توان زمان خاتمه پروژه را محاسبه کرد.
نقاط قوت:
1- سادگی شکل
2- درک آن برای همه راحت است.
3- برای کارهای تکراری برنامه ریزی راحت است.
نقاط قوت (cmp):
1- روابط بین فعالیت ها کاملا مشخص است.
2- با دریافت اطلاعات پیشرفت کار می توان برنامه را به روز نمود.
3- برنامه ریزی در سطح جزئیات مشکلات و مسائل اجرا را برای ما مشخص می کند.
نقاط ضعف (cpm):
1- نوشتن و تدوین برنامه زمانبندی زمان بیشتری نسبت به نمودار میله ای می طلبد.
2- یادگیری و آموزش همگانی نیروهای زری مجموعه را جهت اجرای آن می طلبد.
مثالی از یک پروژه ساده:
رفتن به محلی در خارج از شهر، انتخاب منظره و گرفتن عکس
نام فعالیت شرح فعالیت زمان (روز) پیش نیازها
A رفتن به محل 2/1 ----
B انتخاب منظره و گرفتن عکس 2/1 A
C ظهور فیلم و چاپ عکس 3 B
D تهیه قاب 1 ----
E قاب گرفتن عکس 2/1 C,D

18/1/88
• تعاریف و مفاهیم اولیه شبکه زمانبندی CPM
1- فعالیت جزئی از مجموعه کارهای که در اجرای یک پروژه احتیاج به صرف زمان در اغلب موارد احتیاج
2- فعالیت آن دسته از فعالیتها که ضمن اجرای پروژه وجود نداشته و به هیچ نوع منابع احتیاج ندارد.
- رویداد O O نقطه آغاز و پایان هر فعالیت را رویداد گویند.
- رویداد پایه
- رویداد پایان
- رویداد جوششی
- رویداد پوششی
- رویداد آغازین
- رویداد پایانه
- فعالیت پیش نیاز
- فعالیت وابسته
1- به هزینه و اترژی دارد.
2- تنها برای نشان دادن وابستگی های بین عملیات پروژه بر روی شبکه اضافه می شود.
3- فعالیت A در صورتی پیش نیاز B است که بلافاصله پس از تکمیل A فعالیت B قابل شروع شدن باشد.
• قوانین رسم شبکه (مسیر بحرانی CPM)
قانون1- هر فعالیتی روی شبکه تنها یک بار ظاهر می شود.
قانون 2- دو فعالیت نباید دارای اسم مشابه باشند.
قانون 3- هر شبکه دارای یک رویداد آغازین و یک رویداد پایانی می باشد.
قانون 4- هر فعالیت از یک رویداد آغاز و به یک رویداد ختم میشود.
قانون 5- طول کانها نشان دهنده زمان فعالیت نمی باشد.
قاون 6- شبکه ها را طوری رسم کنید که رویداد پایه سمت چپ رویداد پایان باشد.
قانون 7- شماره گذاری رویدادها طوری باشد که همواره شماره رویداد پایه هر فعالیت از شماره رویداد پایان آن کوچکتر باشد.
قانون 8- روابط پیش نیازی و وابستگی در شبکه طوری است که فعالیتهایی که از یک رویداد خارج می شود وقتی می تواند شورع شود که وقتی همه فعالیت ها می رسد انجام شده باشد.
قانون 9- واحد زمان در شبکه ها همواره باید یکسان باشد.
• اشتباهات
1- وابستگی های غیر ضروری
2- ایجاد حلقه
3- فعالیت های مجازی و غیر ضروری
اگر A پیش نیاز C است و A و B پیش نیاز D است:
؟؟؟
• محاسبات زمان:
1- حرکت پیشروی
2- حرکت بازگشتی
محاسبه زودترین و دیرترین تاریخ وقوع یک رویداد.
زمان هر فعالیت را روی کمان مربوطه نوشته و تاریخ رویداد آغازین را مشخص کنید.
- محاسبات زمان شبکه زیر را انجام دهید؟
؟؟؟
25/1/88
• شناوری رویداد: عبارت است از تفاضل بین زودترین و دیرترین تاریخ وقوع آن رویداد.
• رویداد بحرانی : رویدادهایی که دارای شناوری صفر باشد رویداد بحرانی گویند.
• راه ها ( مسیرهای شبکه ): یک دنباله از فعالیت ها که از رویداد آغازی شبکه شروع و به رویداد پایانه ختم می شود.
• مسیر بحرانی : در هر شبکه حداقل یک راه وجود دارد که شامل طولانی ترین زمان می باشد این راه را مسیر بحرانی و یا راه طولانی گویند.
مثال ) برنامه شبکه مسیر بحرانی پروژه ای مطابق جدول زیر را رسم نمایید .
الف ) زمان های رفت و برگشتی را محاسبه نمایید.
ب) شناوری را محاسبه
فعالیتها پیش نیازها زمان (روز)
A ---- 5
B ---- 4
C A 3
D A 2
E B 6
F B 5
G D و E 2
H C 8
I GوF 4
J HوI 3
K J 9
L J 10
M K 3
ج ) مسیر بحرانی را مشخص کنید.

• سازمان پیمانکار در کارگاه :
در راس سازمان پیمانکار رییس کارگاه قرارداد که بایست مورد تایید دستگاه نظارت باشد بیشتر مواقع در کارگاه حضور داشته باشد و عملیات اجرای کار تحت نظارت به سرپرستی مستقیم رییس کارگاه قرارگیرد هرگونه ابلاغ و دستور کار و یا ؟؟؟؟؟؟ مربوطه به سرپرست کارگاه ارسال می گرددو او به عنوان نماینده پیمانکار جوابگو می باشد.
• شرح وظایف رییس کارگاه :
هماهنگ نمودن فعالیت های کلیه واحدهای تحت سرپرستی جهت سرعت بخشیدن به کار و کاهش هزینه های تمام شده پروژه – تنظیم روابط و مسئولیت های مهندسی و تکنسین ها و سرکارگرها و کارگرها – ایجاد هماهنگی لازم با دستگاه نظارت جهت رفع نواقص موجود در کار.
• تعداد واحدهای مستقر در کارگه:
1- سرکارگران و سرگروه ها: وظایف : حضور و غیاب کارگران و کنترل ساعت کارآنها کنترل نحوه کارگران و تهیه گزارش برای رییس کارگاه – کنترل دستگاه ها و ماشین آلات در حال کار – گواهی اضافه کاری غیبت و تشویق و ترغیب – دادن مرخصی به کارگران تحت نظارت با هماهنگی رییس کارگاه
2- انبار داران: اطلاع از مقدار موجودی انبار – چیدمان مصالح و اجناس جهت دسترسی بهتر- تحویل اجناس درخواستی با تایید رییس کارگاه – کنترل مصالح و ابزار تحویلی به افراد از نظر مصرف – نظارت بر کیفیت اجناس خریداری شده توسط مسئول خرید – درخواست به موقع خرید کالاهایی که در انبار موجود نیست- کنترل نحوه تخلیه و نگهداری اجناس و مصالح وارد شده به انبار- ارائه گزارش روزانه و هفتگی به رییس کارگاه
3- بخش تدارکات و خرید
• شرح وظایف تدارکات و خرید :
1- در یافت درخواست ها نیازهای واحدهای مختلف با تائید رئیس کارگاه
2- تهیه و خرید لولزم و اجناس مورد نیاز با کیفیت و قیمت مناسب
3- تحویل لازم و اجناس خریداری شده به انبارو اخذ گواهی تحویل به انبار
4- تحویل اسناد مالی مربوط به خرید کالا و اجناس
• شرح وظایف مالی و اداری:
1- انجام کلیه مکاتبات و امور اداری کارگاه با امضای رییس کارگاه
2- تشکیل پرونده برای پیمانکاران دست دوم و تنظیم قرارداد آنها
3- تشکیل پرونده پرسنلی کارگاه
4- پرداخت مطالبات گروه های کاری بر اساس دستور رییس کارگاه
5- تنظیم گزارشات اداری و مالی ماهیانه و ارائه به رییس کارگاه
• شرح وظایف بخش فنی:
1- برآورد مصالحمورد نیاز با توجه به نقشه های موجود
2- تهیه برنامه زمان بندی و بررسی کار
3- ثبت کلیه کارهای خارج از نقشه و تنظیم صورت جلسات
4- تهیه صورت وضعیت های موقت کارگاه
5- نظارت بر کارهای قسمت های مختلف کارگاه و بررسی مشکلات و مسائل کارگاه
6- تنظیم صورت وضعیت قطعی کارگاه
7- ارائه گزارش روزانه و هفتگی و ماهیانه به رئیس کارگاه
- سازمان مهندسین مشاوره: معمولا مهندسین مشاور می توانند به دو صرت به پروژه نظارت کنند:
1- نظارت عالیه 2- نظارت مقیم
در صورت داشتن نظارت مقیم پروژه مشاور موظف است یکی را به عنوان ناظر مقیم به صورت تمام وقت در کارگاه داشته باشد.
- شرح وظایف مهندسین مشاور در کارگاه:
1- بررسی و تعیین برنامه زمانبندی و اجراهای پیشنهاد شده از طرف پیمانکار پس از رسیدگی و اصلاحات لازم (می بایست برنامه زمانبندی به تائید کارفرما نیز برسد)
2- تحویل زمین های لازم به پیمانکار بر اساس مشخصات و مدارک موجود
3- نظارت مستمر بر کارهای پیمانکار توسط مهندسین ناظر مقیم
4- کنترل مشخصات و کیفیت اجناس و مصالح که پیمانکار در کارگاه استفاده می نماید.
5- ارسال کلیه مکاتبات و دستورات ابلاغ شده به پیمانکار برای کارفرما
6- تعیین نو و تعداد آزمایش های لازم و محل های نمونه برداری از مصالح و پروژه ها
7- تهیه نقشه های اجرایی در صورت تغییرات و بررسی نقشه های پیشنهادی پیمانکار
8- رسیدگی به صورت وضعیت های موقت و قطعی
9- تنظیم صورت جلسه های تحویل موقت و قطعی کارگاه یا کار برای کارفرما
10- ارسال گزارش های فنی و مالی ماهیانه برای کارفرما
11- کمک به حل و فصل اختلافات بین کارفرما و پیمانکار
- شرح وظایف مهندسین مشاور در دوره نگهداری:
1- انجام آزمایشات لازم برای اطمینان از برای اطمینان از درستی انجام کار
2- تهیه گزارشهای لازم از وضعیت کار
3- پیگیری جلسه تحویل قطعی و صدور گواهینامه قطعی تکمیل کار کراگاه
4- تائید نقشه های اصلاحی کارهای انجام شده زیر نظر کارفرما
8/2/84

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  29  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلودمقاله شکوفه ولایت

ثمره ازدواج مبارک علی(ع) و فاطمه زهرا(س) پنج فرزند بنامهای حسن ، حسین ، زینب ، ام کلثوم ، و محسن است . بنابر آنچه که از امام صادق(ع) رسیده است ، محسن که آخرین فرزند زهرا بود ، بر اثر تجاوز و هجوم دشمنان اسلام به خانه آن حضرت ، در شکم مادر جان داد و به دنبال این حادثه دردناک و صدماتی که بر جسم فاطمه(س) وارد آمد ، آن حضرت بیماری شدید پیدا کرد و به شهادت رسید. اما زینب ، سومین فرزند مهد ولایت است که به احتمال قوی در سال ششم هجرت در مدینه چشم به جهان گشود.
بنابر اینکه ولادت زینب(س) در سال ششم هجرت باشد و تاریخ وفات پیامبر اکرم در سال یازدهم ، زینب بیش از پنج سال با پیامبر اسلام نبوده است . این پنج سال فرصتی بود که زینب(س) از وجود پیامبر بهره گیرد و پیامبر رحمت ، او را در دامان مهر و عطوفت خود نوازش کند و از جرعه های معرفت سیراب سازد و حدیث صبر و استقامت در دفتر وجودش بنگارد. چرا که پیامبر بر مصیبت ها و ناگواری های مسیر زندگی زینب به خوبی واقف بود و می دانست که تاب تحمل این رنجها را تنها روحی بلند و قلبی چون کوه و دلی سرشار از عشق به خدا خواهد داشت . گویا مصیبت و سختی با سرنوشت زینب عجین شده و خداوند صبر و پایداری را در او جلوه گر ساخته است ، تا اسوه و الگویی برای همه پویندگان راه خدا باشد.
زینب مسیر پر حادثه و دردناکی را که در پیش دارد ، در همان زمان کودکی در آینه رویا می نگرد و برای جدش پیامبر بازگو می کند و پیامبر خدا حوادثی را که در انتظار اوست تعبیر می کند تا او که دست پرورده علی و بزرگ شده دامان زهرا است ، خود را برای رویارویی با این حوادث مهیا سازد . ارتحال پیامبر خدا نزدیک بود ، زینب نزد پیامبر آمد و با زبان کودکانه به پیامبر چنین گفت:
« ای رسول خدا ! دیشب در خواب دیدم که باد سختی وزید که بر اثر آن دنیا در ظلمت فرو رفت و من از آن باد به این سو و آن سو می افتادم ، تا اینکه به درخت بزرگی پناه بردم ، ولی باد آن را ریشه کن کرد و من به زمین افتادم . دوباره به شاخه دیگری از آن درخت پناه بردم که آن هم دوام نیاورد . برای سومین مرتبه به شاخه دیگری پناه بردم ، آن شاخه نیز از شدت باد در هم شکست . در آن هنگام به دو شاخه به هم پیوسته دیگر پناه بردم که ناگاه آن دو شاخه نیز شکست و من از خواب بیدار شدم » .
پیامبر با شنیدن خواب زینب ، بسیار گریست و فرمود :
« درختی که اولین بار به آن پناه بردی جد توست که به زودی از دنیا می رود و دو شاخه بعد پدر و مادر تو هستند که انها هم از دنیا می روند و آن دو شاخه به هم پیوسته دو برادرت حسن و حسین هستند که در مصیبت آنها دنیا تاریک می گردد ».
چندی نگذشت که گوشه ای از خواب زینب به وقوع پیوست و سایه پر مهر پیامبر از سر زینب و مسلمین رخت بر بست و او اولین پناهش را از دست داد و این تازه آغاز راه بود و او همچنان در انتظار حوادث تلخ و دردناکی است که در پیش رو دارد. فاطمه(س) بعد از پدر گرامی خویش چند ماهی بیش در این دنیا نماند . بنابر این زینب(س) از محبت های مادری چون صدیقه کبری بیش از چند سالی بهره نبرد .
زینب در مجلس سخنرانی مادرش فاطمه در مسجد رسول خدا در دفاع از حقوق اهل بیت و فدک حاضر بود و خطبه و سخنان مادرش را در آن جلسه به یاد داشت ؛ بطوری که خود یکی از راویان آن به شمار می آید . او از مادرش آموخت که چگونه باید در مقابل دشمنان ایستادگی کرد و آنان را رسوا ساخت. او آماده می شد که با سخنان خود در بازار کوفه و کاخ ابن زیاد و یزید ، ظلم و جنایت آنان را برملا سازد و از اسلام و ولایت دفاع کند.
زینب بعد از مادر در سایه تربیت های پر مهر پدری چون علی و در کنار برادرانی چون حسن و حسین رشد می یابد و از همان دوران کودکی مشکلات فراوان و فشارهای روحی بیشماری را تجربه کرده و در برابر انها مقاومت می کند و بدین گونه دوران کودکی را پشت سر می گذارد.
اینک زینب به سال های تشکیل زندگی نزدیک شده است . او می داند که ازدواج برای هر زنی حق طبیعی و شرعی است و روی گردانی از این سنت ، خارج شدن از آئین پیامبر اسلام است . ولی زینب با ازدواج که عمل به سنت پیامبر خدا است ، رسالت بزرگی را که بر دوش دارد فراموش نمی کند . او می داند که باید در تمام صحنه ها و لحظه ها در کنار برادرش باشد . او میداند که به ثمر نشستن قیام حسین(ع) و شهادت عزیزانش ، نیازمند آزادگی در اسارت ، صبر و پایداری ، و پیام رسای او به گوش تاریخ بشریت است .
از این رو زینب در قرارداد ازدواجش شرط همراهی برادرش حسین را قید می کند تا از وظیفه مهم خود باز نماند. از شخصیتی متعهد به اسلام و اهل بیت(ع) ، چون عبد الله بن جعفر که به خواستگاری دختر علی آمده است، انتظاری جز پذیرش این شرط نیست. به هر صورت مراسم خواستگاری به پایان می یابد و عبدالله بن جعفر به افتخارهمسری زینب کبری(س) نائل می گردد.عبدالله از فرزندان جعفر است و جعفر ، فرزند ابوطالب و برادر علی(ع) و از جانبازان جبهه موته و شهیدان بزرگ اسلام است . شخصیت جعفربن ابی طالب را که معروف به جعفر طیار است ، میتوان از اظهار علاقه و سخنان پیامبر اکرم(ص) درباره او دریافت . هنگام فتح خیبر، زمانی که جعفر از حبشه مراجعت کرد پیامبر او را در آغوش گرفت و میان دیدگانش را بوسید و فرمود: نمی دانم بخاطر کدامیک خوشحال تر باشم ، بخاطر ورود جعفر یا فتح خیبر ؟ و رسول خدا او را در جوار مسجد منزل دادند.
بدون شک از دورانهای مهم تربیت انسان و شکل گیری شخصیت او دوران کودکی است . زینب ، در خانه ای تربیت و رشد یافت ، که عالیترین زندگی خانوادگی است و در طول تاریخ بشر خانواده ای به این بزرگی و عظمت نیامده است و نخواهد آمد. شخصیت زینب در خانه ای شکل گرفت که نور ایمان در آن می درخشید و سرشار از صفا و صمیمیت و اکنده از معنویت و عشق به خدا بود . خانه ای که پدری چون علی دارد و مادری چون فاطمه ، پدر و مادری که انگیزه حرکتها و فعالیتهایشان فقط انجام وظیفه الهی بود. زینب در این محیط و تحت تربیت چنین پدر و مادری رشد می یابد و در چنین مدرسه ای معارف الهی و آداب اسلامی را فرا می گیرد وبه تربیت دینی و فضائل اخلاقی دست می یابد و به کمال می رسد. وبدین گونه مهمترین و اساسی ترین کلاس آموزش خانه داری ، شوهر داری ، تربیت فرزند ، اداره زندگی و بطور کلی اداب معاشرت زینب ، دورانی بود که در مادرش حضور داشت و از رفتار و زندگی او الگو می گرفت.
زینب نمونه با شکوه صمیمیت ، همدلی و همراهی را در کانون پر مهر پدر و مادر خویش مشاهده کرده بود و لذت آن را از یاد نمی برد. او تعاون و همکاری در خانه را از پدر و مادرش آموخته بود و می دید که پدر هیزم و آب خانه را تهیه می کرد و مادر آسیا می کرد ، خمیر می ساخت و نان می پخت. آداب شوهر داری را از مادرش بخوبی فراگرفته بود و می دانست که جهاد زن آن است که به نیکویی همسرداری کند.
زینب ، مهر و محبت مادر را نسبت به فرزندان از یاد نمی برد و عطوفت های مادر از شیرین ترین خاطره های او بود. او سخنرانی مادرش در مسجد- در دفاع از کیان اسلام و ولایت – را فراموش نمی کند. و از آن درس دینداری و حراست از دستاوردهای جد بزرگوارش پیامبر اکرم و حمایت از دین خدا را فرا می گیرد.
و بالاخره شخصیت والایی چون زینب کبری که در کانون ولایت رشد یافته و در سایه این تربیت ها بزرگ شده است ، دریایی است از معرفت و فضیلتهای انسانی و تجربه های اخلاقی و تربیتی که از پدر و مادرش فرا گرفته است. او اکنون به خانه شوهر می رود و کانون زندگی را تشکیل می دهد و به عنوان مربی بزرگ و نمونه ای در سنگر مقدس خانه انجام وظیفه می کند.
بانوی بزرگ اسلام زینب کبری(س) حدود سی و پنج سال داشت که پدرش علی(ع) به شهادت رسید. او روزها و سالهای مظلومیت پدر خود را به یاد داشت و شاهد بود که بعد از رحلت پیامبر اسلام ، ولایت پدرش را که بزرگترین شخصیت جهان اسلام بعد از پیامبر بود ، نادیده گرفتند و بر جایگاهی که پیامبر بعد از خود برای علی(ع) تعیین کرده بود و کرارا آن را گوشزد می کرد و مسلمانان را به آن توصیه می فرمود غاصبانه تکیه زدند . امیرالمومنین که جز به حفظ اسلام و مسلمین نمی اندیشید همچنان صبر کرد و بیست و پنج سال سکوت اختیار کرد. زینب در این دوران ، حوادث را بدقت پی گیری می کرد و بر بینش و آگاهیهای خود می افزود. هوا پرستی و دنیا طلبی بسیاری را می دید ، دوست و دشمن را بخوبی از یکدیگر تمیز می داد. زینب ، همه این دشمنی ها را می دید و عظمت صبر پدر را درمی یافت. هم او که فرمود: « صبرت و فی العین قذی و فی لحلق شجا شکیبایی ورزیدم همچون کسی که خاشاک چشمش را پر کرده و استخوان راه گلویش را گرفته است.»
زینب از صبر او الهام می گرفت و درس فداکاری می آموخت. می آموخت که چگونه باید تمام مشکلات و رنج های راه خدا را تحمل کرد ، محرومیت ها را پذیرا شد و مصالح فردی را فدای مصلحت اسلام کرد.
پنج سال حکومت علی برای زینب بسیار آموزنده و الهام بخش بود. عدالت گستری در آن زمان چنان اوج داشت که بسیاری از کسانی که به هوس متاع دنیا ، ریاست ، پست و مقام و ثروت اندوزی به سوی علی روی آورده بودند از دشمنان سرسخت او شدند. قضاوت حضرت درباره دخترش – که گردنبندی را از بیت المال به امانت گرفته بود – که « اگر این امانت را از بیت المال به صورت عاریه و ضمانت نگرفته بودی نخستین زن هاشمی بودی که دستت را بخاطر دزدی قطع می کردم » ریشه های طمع را در آنان می سوزاند.
سحرگاه 19 رمضان سال 40 هجری صدایی اسمان و فضای شهر کوفه را پر کرد که خبر از شهادت امام عدالت و راستی ، در محراب عبادت می داد.
زینب (س) ، همچون دیگر فرزندان ان حضرت از اولین افرادی بود که خود را به بالین پدر رسانید و فرق شکافته اش را نظاره کرد. زینب بانویی است حدود سی و پنج ساله و سرشار از عواطف و احساسات. او تعلق خاطری بس عمیق با پدری دارد که سی سال در سایه محبت های او ارام گرفته است.
او چگونه خود را به پدر رسانده است؟ چه سخنی به هنگام دیدن چهره خونین پدر داشته است؟ پاسخ این پرسشها بخوبی روشن نیست. ولی ندبه های جانسوز زینب بر بالین پدر که صدای مردم بیرون از اتاق را به ناله بلند کرد ، بیانگر عمق مصیبتی است که بر جان زینب وارد شده است. حادثه ای که دل سنگ را آب می کند و دوستان حضرت را بیتاب.
شهادت امیرالمومنین و جدایی زینب از پدر بسیار سخت و گران است. او بعد از وفات جدش رسول خدا(ص) و شهادت مادرش فاطمه زهرا(س) دل به پدر بسته بود و او که تربیت شده مکتب چنین پدری است و جز به رضای خدا نمی اندیشد ، جز صبر برنمی گزیند.
زینب در روزگار برادرش امام مجتبی(ع) همانند روزگار مظلومیت پدرش ، شاهد بی وفایی های مردم و توطئه های حساب شده دشمنان و تبلیغات گسترده معاویه و در نهایت تنها ماندن و مظلومیت برادرش امام مجتبی(ع) است. او جامعه و زمان خود را بخوبی می شناسد و می داند که ایستادگی در برابر ظلم و قیام علیه ظالم علاوه بر رهبری انسانی کامل بعنوان امام معصوم نیازمند امتی با وفا و گوش به فرمان است .
زینب در این مدت خود را در رنجهائی که امام مجتبی(ع) از مردم نابکار آن زمان می کشید ، سهیم و شریک می دانست و شاهد خون جگر خوردن برادرش بود. او شهادت مظلومانه برادر و اهانت به جنازه آن عزیز را به چشم خود دید و چه اشکهای غم از دیدگانش جاری گشت و چه داغها که بر دل سوخته اش نهاده شد.
با کاروان شهادت
روشنترین و با شکوه ترین دوران زندگانی زینب(س) دورانی است که در کنار حسین(ع) کاروان عشق و شهادت را همراهی می کند و شکوه و عظمت می آفریند. گرچه زندگی زینب(س) را از تولد تا اغاز حرکت امام حسین(ع) می توان به صورت پراکنده در تاریخ یافت ، ولی نقاطی همچنان مبهم و ناگفته باقی مانده است . اما آخرین سالهای زندگی زینب ، یعنی از زمانی که حرکت خویش را با حسین(ع) اغاز می کند ، روشن ، شکوهمند و با عظمت در تاریخ به ثبت رسیده است. گویی نام زینب در تاریخ ، زنده به قیام حسین است و قیام حسین زنده به پیام زینب ؛ زیرا روشنترین ابعاد و زوایای قابل تحلیل قیام حسینی را می توان از پیام زینبی استمداد کرد و در حقیقت زینب تاریخ گویای نهضت سید الشهداست. زینب با تاریخ کربلا در حرکت است و تمام حوادث این تاریخ نیز ارتباطی با زینب دارد. از این رو نمی توان تاریخ زندگی زینب(س) را بدون تاریخ کربلا و جدای از آن بررسی کرد. وجود زینب در تمام صحنه های حرکت امام حسین (ع) مشهود است . بر این اساس می توان گفت تاریخ کربلا همان گونه که بخش عظیمی از تاریخ زندگی امام حسین(ع) را در بر دارد ، بخش باشکوهی از تاریخ زندگانی زینب(س) نیز هست.
هجرت از واژه های زیبایی است که در قرآن همراه ایمان و جهاد از درخشش خاصی برخوردار است. و به حق می توان گفت ، یکی از عوامل پیشرفت اسلام همین هجرت ها بوده است. اما در تاریخ شکوهمند اسلام به هجرتی بر می خوریم که از مدینه به مکه بود. هجرت بزرگی که اساس آن حفظ آئین اسلام و اهداف با عظمت پیامبر خدا بود. هجرت خونینی که امام حسین(ع) با اهل بیت و یارانش برای صیانت از دین و حراست از دستاوردها و تلاشهای پیامبر خدا آغاز کرد.
حضرت در وصیتنامه ای به برادرش ، محمد حنفیه ، هدف از هجرت خویش را این گونه تبیین می کند :
« من بخاطر تفریح و تفرج ، بلند منشی و استکبار ، تباهی و فساد ، و ستم و بیدادگری ، از مدینه خارج نشدم ، بلکه انگیزه خروج من از مدینه فقط اصلاح امت جدم ، پیامبر خداست . من می خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و سیره و روش من همانند سیره و روش جدم و پدرم علی بن ابی طالب است » .
زینب(س) با شناختی که از مقام امامت دارد می داند که امام معصوم هیچ کاری را بر اساس سلیقه و میل شخصی انجام نمی دهد و جز عمل به وظیفه و دستور الهی کاری از او سر نمی زند. بر این اساس از حضرت زینب(س) هیچ سخنی حتی به عنوان پیشنهاد برای بازداشتن امام از ماموریت الهی او در تاریخ دیده نمی شود. او در این حرکت مطیع محض و تسلیم امام و برادر خویش است.
آنچه قطعی است این است که زینب از آغاز حرکت امام حسین از مدینه در کنار برادر بوده است. زینب این سفر را قبل از ازدواج پیش بینی کرده بود و همان زمان در قرارداد ازدواجش همراهی با حسین را قید کرده بود و اکنون زمان ان رسیده که از این شرط استفاده کند.
زینب از ارکان مهم کاروان است و در سرپرستی و اداره کاروانیان سهم مهمی بر عهده دارد. او در تمام حرکت ها و صحنه های غم انگیز و باشکوهی که در این مسیر بروز و ظهور می کند حضور دارد. زینب در تمام سختیها ، رنجها و مصیبتها خود را با برادرش حسین سهیم و شریک می داند و برای یاوری هماهنگ ، همدل و غمخوار است. او یادگار مادرش زهراست و گویا به نیابت از مادرش سینه خود را آماج دردها ، غمها و مصیبتهایی که بر حسین و فرزندانش وارد می شود ساخته است. به راستی می توان او را بزرگترین حامی سیدالشهدا و نهضت او دانست . و این حرکتی است که زینب دوشادوش و همراه امام و برادرش آغاز کرده است و شکوهمند و استوار آن را به انجام می رساند.
او بزرگ و سرپرست گروهی از زنان و محارم و فرزندان اهل بیت و اصحاب امام حسین(ع) بوده است . از صحنه ها اتفاقاتی که در روز تاسوعا و قبل از رخ می دهد و گفتگو های امام حسین با زینب ، توصیه های امام به خواهرش و حمایت ها ، حفاظت ها وپرستاری های زینب از اهل بیت امام حسین(ع) به روشنی می توان مسئولیت زینب را در کاروان دریافت. زینب امانتدار و محرم اسرار حسین بود و باید بار امانتی را که حسین بر دوش او گذاشته بود به مقصد می رساند و از این همه ، نقش ، مسئولیت و رسالت زینب را در این کاروان می توان دانست.
کاروان حسین بعد از حدود پنج ماه ( از زمان هجرت از مدینه ) در روز دوم محرم سال شصت و یک وارد کربلا شد . امام(ع) با ورود به این محل از نام آن سوال کردند در جواب گفته شد : کربلا . حضرت با شنیدن نام کربلا گریستند و دست به دعا برداشتند و سپس فرمودند : « فرود آیید که اینجا محل خیمه ها و منازل ماست . اینجا محل ریختن خون ماست . اینجا محل قبرهای ماست . این خبرها را جدم به من داده است .
با ورود زینب به کربلا تاریخ زندگی او با ابدیت پیوند می خورد و هر جا حسین هست و کربلا هست ، زینب نیز هست و تاریخ جاودانگی کربلا یعنی تاریخ جاودانگی زینب . این شکوه و عظمت موجب شده که تاریخ زندگی زینب در کربلا و بعد از عاشورا گسترده تر از مقاطع دیگر زندگی او به ثبت رسد .
و زینب با ورود به کربلا می داند که این اخرین منزلی است که با برادرش حسین و در کنار اوست و هم از این روست که تا شهادت ان حضرت حاضر نشد لحظه ای از او جدا شود.
گرچه مذاکرات متعددی درباره خواسته های دو طرف گرفت ، ولی موضع امام حسین(ع) روشن بود و قاطع و پاسخ همان بود که نخستین بار در حضور نماینده حکومت اموی در مدینه داد و موضع همان موضعی بود که در برابر دلسوزهای ناآشنایان به مقام امامت داشت ؛ « تسلیم نشدن در برابر خواسته های یزید و بیعت نکردن با او » . و زینب کبری در تمامی صحنه ها در کنار برادرش حسین بود و جز به هدف حسین و اطاعت و تسلیم در برابر خواسته هایش به چیز دیگر نمی اندیشید . تاریخ نشان نمی دهد که زینب ، پیشنهاد یا خواسته ای جز خواسته حسین داشته باشد ؛ از این رو هیچ گاه و در هیچ صحنه ای اظهار نارضایتی و یا پشیمانی نکرد. از خواهری که با عشق به خدا همراه امام و برادرش از مدینه به مکه و از مکه به کربلا آمده است ، انتظاری جز این نیست که همه جا تسلیم باشد و از خود اراده ای در برابر اراده امامش نداشته باشد. مقاومت ها و پایمردیهای اهل بیت امام حسین و یارانش در این عرصه موجب شد که دشمن بر فشار خود بیفزاید و از روز هفتم محرم ، راههای استفاده از آب را بر اهل بیت و یاران امام ببندد . گرچه چندین نوبت اصحاب امام حسین(ع) به سختی آب تهیه کردند ، ولی تا روز عاشورا که روز حماسه و شهادت بود ، سه روز مساله آب در بیابان خشک و سوزان کربلا در میان خیمه های امام حسین(ع) ، یکی از مشکلات عمده بوده است .
در این بین زینب کبری که اداره و سرپرستی خیمه های اهل بیت امام حسین و کودکان را با تمام مشکلات و ناگواریهایش به عهده داشته است ، ناگزیر می بایست با تدبیر و ایثار در حل این مشکل طاقت فرسا و جانسوز برای تسکین و آرامش کودکان تلاش کند ، تا مبادا از خود ضعف و زبونی در مقابل ناجوانمردیهای دشمن در بستن آب به روی برترین انسانها نشان دهند .
تاسوعا روزی است که به فرموده امام صادق(ع) ، در آن روز امام حسین و اصحابش در کربلا به محاصره دشمن درآمدند. با محاصره اردوگاه حسینی اوضاع سخت تر از گذشته شد و پیوستن هر نیرو و رسیدن هر گونه کمکی به اهل بیت(ع) تقریبا ناممکن شد .
از کوفه نامه ای رسمی از طرف عبیدالله بن زیاد برای عمرسعد آمد . در آن نامه دستور سخت گیری و اعمال فشار بر اهل بیت(ع) صادر شده بود و به دنبال این نامه ، عمر سعد عصر تاسوعا رسما دستور حمله را صادر کرد . زمانی که دستور حمله صادر شد ، امام(ع) مقابل خیمه اش شمشیر بر گرفت و سر بر زانوی خود نهاده ، چند لحظه ای به خواب رفته بود .
زینب که حرکات دشمن و صدای آنها را می شنود ، نزد برادرش حسین(ع) می آید و می گوید: « برادرم ! مگر صدای هجوم و خروش دشمن را که نزدیک شده اند نمی شنوی ؟ » حسین سرش را بلند می کند و چنین می گوید : « اکنون رسول خدا را در خواب دیدم، که به من می فرمود : تو به سوی ما خواهی آمد » . زینب با شنیدن این خبر به صورت می زند و اظهار بی تابی می کند . حسین به او می فرماید : « خواهر ساکت باش ، خدا تو را رحمت کند » .
شب عاشورا آخرین شبی است ، که شمع وجود امام روشنی بخش خیمه های اهل بیت است . هر کس در آن شب سرگرم وظیفه الهی خویش است . مسئولیت امام حسین(ع) به عنوان رهبر نهضت از همه سنگین تر است. بعد از ایشان زینب کبری(س) ، خواهر با وفای امام عهده دار رسالتی سنگین و مسئولیتی جانکاه است . گمان نمی رود که زینب با آن روح بزرگ و همت بلند و وظائف مهمی که بر عهده داشت ، در آن موقع حساس لحظه ای خواب به چشمانش آمده باشد .
حفظ جان امام سجاد(ع) و پرستاری از او در اوضاع بحرانی شب عاشورا و بعد از آن مهمترین وظیفه زینب است . زینب ، پرستار قامت بلند امامت و عهده دار حمایت از او در مقابل بیدادگریها و جنایتهای دشمن است . خط امامت باید از گوهر وجود حضرت سجاد(ع) امتداد یابد و شاید برای همین مصلحت حضرت سجاد(ع) به مشیت و خواست خداوند بیمار بود ، تا بدین سبب از تعرض دشمن مصون بماند . هر چند دشمن در روز عاشورا و بعد از آن چندین مرتبه قصد به شهادت رساندن امام سجاد(ع) را داشت ، ولی با حمایتها و جان فشانیهای زینب(س) موفق به انجام آن نشد.
زینب که در مکتب علی و فاطمه و در کنار حسن و حسین(ع) رشد یافته است ، خود و جهان و خالق هستی را شناخته و به هدف زندگی و کمال والای انسانی بخوبی اگاه است و با شناخت کامل در این راه گام برداشته و به آن عشق می ورزد . او کسی نیست که در حوادث بزرگ و کوبنده و در فرازها و نشیبها تحت تاثیر عواطف و احساسات قرار گیرد و وظایف مهم خویش را فراموش کند . او در عین اینکه کانون گرمترین عواطف و احساسات است عقیله نیز هست . یعنی با وجود اینکه زن است و سرشار از احساسات و عواطف انسانی ؛ در تمام صحنه های دلخراش و جانسوز ، عاقلانه و از روی تدبیر و اندیشه وارد می شود و عمل می کند و هیچ گاه احساسات ، او را از وظیفه اش غافل نمی سازد. این ویژگی ، زینب را به ادامه راه ، تا حصول نتیجه که به بار نشستن خون شهیدان کربلا و ابلاغ پیام نهضت عاشورا است یاری می دهد .

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله   38 صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید