تحقیق در مورد برنامه ریزی شهری

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه: 350

پپیشگفتار

برنامه ریزی شهری از جامعیت خاصی برخوردار میباشد و محتوای آن به نسبت عمق ارتباطی که با محیط شهر و ساکنان آن دارد، بسیار گسترده است. شاید کمتر دانشی را بتوان یافت که اینچنین با رسته های مختلف علمی در ارتباط باشد، از آنها بهره گیرد و در عین حال برای خود رشته ای مستقل باشد. برنامه ریزی شهری یک سیستم است. سیستمی کار عناصر و اجزائی تشکیل گردیده  که با هم در ارتباطند، با هم تداخل دارند و بر یکدیگر تأثیر می گذارند. ولی بر وی هم صورت واحدی پیدا می کنند. لذا، با چنین بینشی که بر این دانش مرتب است، تألیف یک یا چند کتاب نمی تواند بیانگر کلیه اصول محتوایی،  ضوابط، ارتباطات و خصوصیات آن باشد.

برنامه ریزی شهری، به دلیل پویندگی انسان، دانشی پویا است که روز به روز تحول بیشتری یافته و زمینه های مساعدی را جهت پژوهش و تحقیق به وجود می آورد؛ و با توجه به دور  تسلسلی که دارد، نمی توان یکجا و به یکباره به تعریف و توضیح آن پرداخت و کتابی را فراهم آورد که به نحو کامل، برنامه ریزی شهری را معرفی کرده، و کلیه نکات آنرا یادآور شده باشد. بلکه، تنها می توان به توضیح در مورد قسمتهایی از آن پرداخت.

از نظر تاریخی، سابقه برنامه ریزی شهری به ادوار بسیار دور می شد. ولی سابقه مدون و مطالعه و تجریه و تحلیل علمی آن به دوران پس از انقلاب صنعتی و خاصه قرن حاضر و به نحوی اختصاصی تر به دهه ای اخیر می رسد. برنامه ریزی شهری، در رابطه با توسعه شهرها، افزایش جمعیت آنها و تأثیر ماشینیسم بر حیات شهرها و ساکنین آنها، هر روز از اهمیت بیشتری برخوردار می گردد. شهرها با محیط منطقه ای و نواحی اطراف خود در ارتباطند و از کلیه شرایط آنها، اعم از اقلیمی و طبیعی، عوامل فرهنگی و اجتماعی و عوامل معیشتی و اقتصادی تأثیر می پذیرند و بر آنها نیز بطور متقابل تأثیر می گذارنید.چنین رابطه و نظامی در اثر توسعه یکباره فیزیکی و افزایش انفجار آمیز جمعیت شهرها، نظام شهرنشینی را با بحران و آینده آن را با ابهام روبرو ساخته است. وجود همین عوامل، بر اهمیت برنامه ریزی شهری و لزوم تحقیق  و تفحص بیشتر در رابطه با آن می افزاید.

هدف از تدوین کتاب حاضر، بیشتر معرفی و بیان اصول مقدماتی برنامه ریزی شهری است، و به هیچ وجه ادعای آن که با نوشتن این کتاب، کلیه نکات برنامه ریزی شهری یا مقدمات آن آورده شده، یا حتی با عنوان مطالبی چند در بعضی از موارد آن توضیح کاملی فراهم آمده است، معنائی ندارد. این کتاب ضمن معرفی اصول مقدماتی برنامه ریزی شهر، رابطه عناصر مختلف موثر در آن در مورد بررسی قرار داده و روند مطالعاتی، تعاریف، اصطلاحات ، و ارتباطات آن را به عنوان زمینه هایی جهت شروع مراحل بعدی تحقیق و تتبع در برمی گیرد.

در تدوین این کتاب، ضمن استفاده از منابع و ماخذ داخلی و خارجی، به میزان قابل توجهی از پژوهشها و تجربیات شخصی استفاده شده و موضوعات مطروحه و تجزیه و تحلیل مباحث مربوط به آنها به نحوی انجام گرفته که اساس محتوایی درس «مبانی برنامه ریزی مجتمع های زیستی» در دانشکده های معماری و قسمت شهرسازی درس «مبانی معماری و شهرسازی» در دانشکده های عمران را بپوشاند.

امید که در این رهگذر، نویسنده توانسته باشد دین خود را در آموزش مسائل شهر سازی و ارتباط میان رشته ای دانشهای معماری و عمران با شهرسازی و خصوصاً برنامه ریزی شهری ادا نماید. تا چنین تخصصهایی بتوانند با شناخت بیشتر در رابطه با مسائل شهرسازی، به انجام امور عمرانی همت گمارند.

در خاتمه از شورای محترم کتاب، حوزه معاونت محترم پژوهشی و واحد انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران که امکان چاپ این کتاب را فراهم آوردند، تشکر نموده و امیدوار است که صاحب نظران با انتقادات و نظریات مفید و سازنده خود، اینجانب را در تهیه و تدوین کتب بهتر و مفیدتر یاری فرمایند.

مفهوم شهر و شهرسازی

محیط زیست دارای مفهومی جامع است. در حالیکه شهر و شهرسازی تصویر محدودی از آنرا در اذهان زنده می کند. مفهوم محیط زیست، شهر و شهرسازی و تمام آنچه را که از این پدیده می شناسیم، در برمی گیرد.

شهر یکی از پدیده های بشری در محیط زیست به منظور اسکان، تأمین معیشت، داشتن روابط اجتماعی و اقتصادی و مانند آنهاست ولی اولین آن نمی باشد. انسان خود محیط سکونتش را فراهم کرده و خود به ایجاد و نحوه زندگی در آن اقدام نموده است. احساس لزوم تثبیت در یک نقطه به زندگی در کنار یکدیگر و لازم ملزومات آنها، انسان را بر آن داشته است که هماهنگ با محیط طبیعی و داده های ساختمانی محیط اطراف خود، به ایجاد مسکن دست بزند. ده نشینی و شهرنشینی، یکی از اقسام نحوه زندگی بشر بر سطح زمین و به عنوان استقرار ثابت بشر در محیط زیست است. بنابر نظر بسیارب از صاحبنظران و خاصه جغرافیدانان، نحوه زندگی بشر و سکونت او، دارای دو تقسیم بزرگ کوچ نشینی و یکجا نشینی است که اهم آنها بقرار زیر است:

کوچ نشینی بر مبنای صید و شکار کوچ نشینی بر مبنای زندگی شبانی کوچ نشینی بر مبنای ییلاق و قشلاق کوچ نشینی بر مبنای مهاجرت شبانی کوچ نشینی بر مبنای کشاورزی ابتدائی یکجانشینی بر مبنای کشاورزی و به گزینی مواد کشاورزی

از دیدگاه دیگر، نحوه استقرار انسان در کره زمین بر اساس زندگی در مساکن متحرک، مساکن نیمه متحرک و مساکن ثابت استوار است. زندگی ثابت و ایجاد ده همراه با کشاورزی آغاز می شود، که از شرایط اولیه آب کافی، خاک مساعد و موقعیت مناسب بوده است. ایجاد و پراکندگی روستاها  و استقرارشان در نقاط مختلف، افزایش مبادلات و تولیدات کشاورزی و عوامل دیگری که اشاره خواهد شد، منجر به پیدایش نوع دیگری از زندگی یکجانشینی یعنی شهرنشینی شده است.

 در حال نیز، با آنکه شهرنشینی روزبروز در حال توسعه است، ولی هنوز قسمت اعظم جماعات انسانی در سراسر دنیا در روستاها زندگی می کنند. اهمیت توجه به روستاها کمتر از اهمیت توجه به شهرها نیست. وجود روستاها از شرط اصلی شهرنشینی و تأمین کننده مواد کشاورزی و دامی آن است.

اجتماع انسانها در هر مکان و در هر زمان و بهر منظوری که بوده باشد، تحت‌ تأثیر روابط آنها با یکدیگر و همچنین با سایر جوامع بوده است. همچنانکه شهر جزئی از حوزه محیط زیست است روستا نیز جزء دیگر آنست. شهر و روستا هر دو بر یمدیگر تأثیر می گذارند، و محیط نیز هر دو موثر است.

توجه به پدیده روستا در قالب هر برنامه ریزی منطقه ای از اولویت و اهمیت خاصی برخوردتر است به عباذت دیگر، نمی توان به شهرها توجه داشت و به ادامه راه حلهای مناسب برای رفع مشکلات و نواقص آنها پرداخت، بدون آنکه به محیط اطرافشان و حوزه های نفوذی متقابل بین شهر و روستا توجه داشته باشیم. در عین آنکه تکنیک شهرسازی به منظور بهبود شهرها از دیدگاههای مختلف مختلف شهری بکار گرفته می شود، پا بپای آن لزوم نوسازی و بهسازی روستاها از جهات مختلف نظیر: بهبود مسکن، ساختمان، سیما و بافت روستا، تاسیسات عمومی، کشا.رزی، دامداری، بهداشت و درمان، آموزش، اقتصاد و مانند آنها، براساس نحوه زندگی اجتماعی و خصوصیات طبیعی و منطقه ای که روستاها در آن قرار دارند، کاملاً حس می شود.

جذب و جلب جمعیت روستائی به طرف شهر به دلیل وجود امکانات رفاهی در شهرها و کمبود آن، در روستاها، (امکان یافتن کار در شهرها و احتیاج به نیروی کار در جوامع شهری، مشکلات مربوط به کشاورزی، دامپروری و کمبود آب و دفع آفات، پائین بودن سطح در آمد، عدم تخصص و مهارت فنی کشاورزی در روستاها، وجود امکانات آموزشی و درمانی در شهرها و فقدان آن در دهات، نبودن راههای ارتباطی کافی و کارآ در مناطق روستائی، دور بودن بسیاری از روستاها به مراکز شهری که دارای امکانات مختلف اجتماعی و اقتصادی هستند، تنوع مشاغل ومانند آنها) صورت گرفته است. مهاجرت از سوی روستاها به طرف شهرها و خاصه شهرهای بزرگ، باعث پائیت رفتن سطح تولید کشا.رزی و دامپروری، مشکلات افزایش جمعیت و تراکم آن در (شهرها)، مشکلات مربوط به مسکن، توسة ناموزون شهرها، عدم تکافوی تأسیسات شهری، مشکلات ترافیک و رفت وآمد و عدم آشنائی روستایی با زندگی شهری و مانند آنها شده است. بنابراین، وجود یک ارتباط صحیح و هماهنگ و تدوین برنامه هایی به منظور استفاده از امکانات هر چه بهتر برای بکارگیری استعدادهای طبیعی و انسانی مناطق مختلف که در دل خود شهرهای کوچک و بزرگ و روستاهای بیشماری را می پرورند، کاملاً لازم و ضروری است.

شهرها بایستی بر مبنای نقش و وظیفه و امکان و استعدادی که در سطح منطقه خود دارند، انجام وظیفه کنند و به نحوی توسعه یابند که اثرات منفی خود را بر روال زندگی روستاها به حداقل برسانند. بایستی برنامه ریزیهای شهری، روستایی و منطقه ای، به نحوی به مرحله اجرا در آند که به سکونتگاه و نوع فعالیتهای انسانی منطقه به صورت یک جامعه بزرگ منطقه ای نگریسته شود که جمعیتش در مناطق مختلف منطقه پخش گردیده و زیستگاههای انسان (از شهر یا روستا) در اطراف و اکناف آن پراکنده شده اند.

در برنامه های شهرسازی و تدوین برنامه های مختلف برای شهر، نبایستی شهر را به صورت تافته ای جدا بافته از منطقه اش در نظر بگیریم؛ و ارتباطات مرئی یا نامرئی شهرها و روستاها را فرانوش کنیم. هدف بیشتر بر این اصل قرارداد که برنامه ریزیهای شهری و روستایی و منطقه ای پا به پای هم و همگام با هم پیش روند. همانطور که هر یک از تأسیسات شهر از دیدگاه برنامه ریزیها و طرح ریزی های شهری بایستی منطق و اساس مخصوص بخود را دارا باشند، شهرها و روستاها نیز باید مکان مخصوص بخود را داشته باشند. وجود شهرهای مملو از جمعیت و انباشته از انواع آلودگیها و دست و پنجه نرم کردن شهرنشینان با مشکلات و ومسائل شهری، یکی  از دلایلش عدم توجه به روستاهاست. چنانچه برای شهر و روستاها هماهنگ با یکدیگر برنامه ریزی شوذ، و شهرها همه گونه امکانات و اعتبارات و احتیاجات نواحی روستایی را در اختیار خود نگیرند، ضمن آنکه از شدت مشکلات و مسائل شهری کاسته خواهد شد، روستاها نیز خالی از سکنه نخواهند گردید.

شهر چیست؟

به عبارت ساده، شهر را می توان یک واحد اجتماعی و سیاسی، یک واحد فعالیتی، فیزیکی و جمعیتی دانست. به عبارت کلی تر، شهر عبارت از الحاق یک مکان فیزیکی با مردم ساکن آن است. ولی می توان این تعریف را کاملتر نمود و گفت: شهر مجموعه ای از ترکیب عوامل طبیعی، اجتماعی و محیطهای ساخته شده توسط انسان است که در آن جمعیت ساکن متمرکز شده است. جعیت در این مجموعه به صور منظمی در‌آمده و آداب و رسومی را برای خود ابداع کرده است. علاوه بر آن،این جمعیت به صورت مختلف تخصص یافته، ولی از نظز تولید انرژی و غذا معمولاً وابستگی شدیدی به مجموعه ای مشابه با طبیعت لا مجموعه های روستایی دارد.

شهر به معنای کامل یک سیستم بلز است، یعنی نمی تواند از هر نظر کامل و مجموعه ای از تمام عناصر لازم جهت ادامه حیات خود باشد. بنابراین بطور مجزا و جدا از سایر نقاط نمی تواند به فعالیت خود ادامه دهد. بنابراین مبادله احتیاجات فیزیکی، طبیعی و اقتصادی، اجتماعیف فرهنگی و خلاصه تمام ضروریات بین شهر و دیگر واحدهای زیستی، از مهمترین شرایط ادامه حیات شهرهاست.

بربای شهر یعنی پدیده ای که همه آن را می شناسیم و بروسنی به وجود آن آگاهی داریم، تعاریف زیادی شده است. اگر تمام شهرهای دنیا را نیز مطالعه کنیم به یک مفهوم کلی نخواهیم رسید. ولی قدر مسلم آنست که وقتی صحبت از شهر می شود، معمولاً پدیده ها و تصاویری  در ذهن انسان شکل می گیرد که غیر از آن چیزهائیست که در روستاها وجود دارد.

بطور کلی، جمعیت نسبتاً متراکم، وجود خیابانها و مراکز کار و تجارت، ساختمانهای مرتفع که نسبت به دهات و روستاها متفاوت است، امکانات رفاهی و آموزشی و وجود گسترده وسائط نقلیه، همه علائمی است که در شهر وجود دارد. در دوره های گذشته بسیاری از این علائم به چشم نمی خورده است، ولی به بسیاری از نقاط شهر گفته می شده است. در تمدنهای خیلی قدیمی مراکز جمعیتی وجود داشته که به آن نقاط شهر اطلاق می شده وقطعاً به مناسب نوع شغل و وظایفی که بعهده داشته اند با مناطق روستائی متفاوت بوده اند. به عنوان مثال، رومیان لغتی را بنام Urbs استعمال کرده اند که درست در مقابل روستا استعمال داشته است، و زمانی این لغت را بکار می برده اند که مثلاً به محلی می رفتند که فرم زندگی و مشاغل آن، با زندگی روستائی متفاوت بوده است. امروزه معمولاً در یک منطقه به نقاطی اسم شهر می دهند که دارای جمعیتی بده و از نظر فعالیت، متنوع تر از مناطق روستایی باشند. ولی این حکم نیز قطعی نمی تواند باشد. زیرا چه بسیار مراکز و نقاطی وجود دارند که در یک فصل از سال دارای جمعیت هستند و در غیر آن فصول خالی از آن. بهر ترتیب تعاریف متعددی از شهر شده است که ذیلاً به مهمترین آنها اشاره می کنیم:

تعاریف مختلف شهر:

تعریف عددی: تعریف عددی ساده ترین تعریفی است که می توان از شهر نمود. زیرل یکی از بهترین وجه تمایز بین شهره و ده، تعداد جمعیت آنست. بر اساس عدد می توان شهر را چنین تعریف نمود: مرکزی از اجتماع نفوس که در نقطه ای گرد آمده و تراکم و انبوهی جمعیت در آن از حد معینی پایین تر نباشد. بر این اساس در بیشتر ممالک، حد جمعیت شهر 2500 نفر است. یادآور می شود که تعداد و رقم شاخص برای شناخت شهر، هم از نظر زمانی و هم از نظر مکانی متفاوت است، و مهمتر آنکه در هر کشوری بنا به موقعیت خاص آن کشور حد جمعیت شهر تفائت می کند. مثلاً، در فرانسه مقیاس شناخت شهر از ده، تعداد 2000 نفر ساکن است. در آلمان، چکسلواکی و ترکیه هم، رقم 2000 نفر ملاک تشخیص شهر از روستا است. در ایالات متحده و مکزیک رقم 2500 نفر و در هلند و یونان و ایران 5000 نفر و در ایرلند رقم 1500 نفر مشخص کننده شهری بودن یا روستائی بودن یک نقطه می باشد. بعضی معتقدند، منطقه شهری به مناسبت آنکه دائماً در حال توسعه است و شهرها را نمی توان در یک چهار دیواری قرار داد که بتوان حدود و تعداد آنها را مشخص کرد، بهتر است که به این گونه موارد بجای کلمه شهر، منطقة شهری اطلاق شود. تعریف آماری و عددی ضمن آن که تعریف روشن و ساده ایست، ولی از نظر علمی نمی توان آن را تعریف جامعی دانست.

تعریف تاریخی: برخی از علما معتقدند که مراکزی که از قدیم نام شهر به آنها اطلاق شده است، به عنوان شهر شناخته می شوند و در واقع به افتخار قدمتی که دارند، همیشه شهر باقی می مانند.

تعریف حقوقی: نوع دیگر تعریف شهر تعریف حقوقی و اداری است. در دوره های گذشته، شهرها دارای امتیازاتی بودند که در روستاها وجود نداشت. مانند بسیاری از شهرهای قرون وسطایی که حق داشتند برای خود بازار داشته باشند، یا به خدمات نظامی بپردازند. در حالی که روستاها از این امتیازات برخوردار نبودند.

تعاریف دیگری نیز از شهر شده است که ذیلاً به اهم آنها اشاره می شود:

شهر جائی است که شغل سکنه آن غیر از کشاورزی باشد. سیمای شهر و مناظر و مساکن آن، وجه تمایز شهر با روستا است. شهر جائی است که در آن نوع مسکن، رفتار، درآمد، سیمای شهری و پوشاک مردم آن با روستا متفاوت است.

به نظر جغرافیدانان، شهر منظره ای مصنوعی از خیابانها، ساختمانها، دستگاهها و بناهایی است که زندگی شهری را امکان پذیر می سازد. جغرافیدانان ، شهر را به عنوان یک واحد مجزا را بحساب نیاورده و ارتباط متقابل آن را با منطقه و کشور مورد مطالعه قرار می دهند. رویهمرفته از تعاریفی که ذکر شد، هر چند که هیچ کدام به دلایلی آنطور که باید گویا نمی باشند،شاید بتوان برای شهرها مشخصائی قائل شد. این مشخصات می تواند از نظر جمعیتی، مساحت نوع مشاغل، روابط مردم، امکانات رفاهی و تأسیسات عمومی، عوامل تجاری و اداری و صنعتی، بافت و ساختمان فیزیکی، تصاویری از شهر را در ذهن بوجود آورد. در حقیقت شهر جایی است با جمعیتی تعلیم یافته در بخش خدمات اداری، بانکداری، آموزش و پرورش، بهداشت، صنایع و کارخانه های بزرگ، با سبک زندگی متفاوت از جامعه روستایی.

شهرسازی کدامست

اساساً شهرسازی علمی است که می توان گفت اخیراٌ بوجود آمده است. با این حال عده ای را در مقابل این نظر عقیده بر این است که هنر شهرسازی همزمان با پیدایش انسان آغاز گشته است و نباید این نکته فراموش شود که بجز چند شهر جدید که با مطالعه و از روی نقشه و طرح قبلی ساخته شده اند، شهرهای زیادی که دارای مشخصات شهر کامل بوده و از نظر جنبه های بشری متنوع و زیبا باشند، همگی بدون نقشه و طرح قبلی و به سادگی ایجاد شده اند. امروزه توسعه استعدادهای علمی و تخصص بشر سبب شده است که شهر به صورت مجموعه ای واحد به نظر آید که مانند دارای خصایص و ویژگیهای زندگی است به بیان ساده تر، مجموعه روشها و تدابیری که متخصصین امور شهری بوسیله آن شهرها را بهتر می سازند،به شهرسازی یا علم تنسیق شهرها شهرت دارد. از دیدگاه دیگر، شهرسازی عبارتست از مطالعه طرح ریزی و توسعه شهرها با در نظر گرفتن احتیاجات اجتماعی و اقتصادی با تئجه به حداقل رساندن مشکلات شهری و پاسخ گویی به نیازهای عمومی جمعیت شهری.

از طرف دیگر، طرح و تنظیم نقشه های جدید، توزیع صحیح تأسیسات شهری و برنامه ریزی جهت حمل و نقل شهری، از جمله وظایف شهرسازی است. بنابراین، مأموریت شهرسازان به مراتب بالاتر و مهمتر از ساختن و به وجود آوردن انبیه و ساختمانهای شهری می باشد. بسط روابط اجتماعی و اقتصادی، ایجاد محیطهای راحت و سالم، کاستن با بحداقل رساندن اثرات سوء زندگی شهری، استفاده از تکنیکهایی که بتواند ضمن آنکه انسان شهرنشین را به طبیعت نزدیکتر سازد، اثرات عوامل نامساعد طبیعی را بر زندگی شهری کاهش دهد، از جمله وظایف دیگر شهرسازان است. شهرسازی در عین حال که خود علمی است مستقل و مجزا از سایر علوم، از همراهی و همکاری بسیاری از علوم استفاده می نماید. شهرسازی ضمن ارتباط با علون فنی از یک سلسله عوامل بدیهی بهره می گیرد و از معادله یا فرمولی مشخص استفاده نمی کند. به عبارتی یک طرف قضیه شهرسازی را علوم فنی تشکیل می دهد، در حالیکه بدلیل وجود جوامع انسانی و خواست ها و نظریات و علائق و سنت های آنها، علوم اجتماعی، جامعه شناسی، اقتصاد علوم طبیعی و معماری طرف دیگر را بوجود می آورند. با توجه به خصوصیات اجتماعی جامعه شهری، خواست ها، سنت ها، علائق و بطور کلی فرهنگ آداب و رسوم آنها، شهرسازی علمی است که اگر صحیح به کار گرفته شود با استفاده از علوم اجتماعی، اقتصاد و علوم طبیعی در توسعه و بهبود وضع شهرها و ایجاد محیطهای سالم و راحت شهری، فنونی را بکار خواهد بست که می تواند پدیده طراحی شده شهر را به عنوان یک پدیده هنری جلوه گر سازد.

برنامه های شهرسازی را نمی توان به عنوان یک برنامه خاص شهر وجدا از محیطهای اطراف خود دانست. بنابراین، درشهرسازی یکی از مهمترین مطالعات در جهت طراحیهای محیط شهری، هماهنگی شهرها با محیطهای طبیعی، فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی اطراف آنها از یکسو و ارتباط متقابل نواحی زیستی با یکدیگر از سوی دیگر است. در برنامه ریزیها، طراحیها و هرگونه اقدامی در جهت شهرسازی در هر محیط شهری، در نظر گرفتن وجوه مشترک بین شهر با محیط اطراف دارای اهمیت ویژه ای است. این وجوه مشترک و ارتباطات، ممکنست از سطح محیطها و روستاهای نزدیک یک شهر شروع شود و تا به مناطق بزرگ اطراف و حتی کشور بینجامد.

در طرحها و برنامه ریزیهای شهری و در هر گونه اقدامی در جهت شهر مورد مطالعه بایستی امکانات شهر از نظر فیزیکی ، اقتصادی و خواست مردم در رابطه با منطق طرحهای توسعه مورد توجه واقع شود .

در شهرسازی مسئله این نیست که با ایجاد چند ساختمان یا چند شبکه راه و تأمین چند مدرسه یا درمانگاه یا پارک ، مشکلات را حل نمود . مسئلة مهمتر آنست که از طریق تعیین تراکمهای معقول جمعیتی و برنامه ریزی صحیح مسکن ( با توجه به خواست ساکنین ) و تأمین نیازهای وابسته به مسکن ، روابط محله ای شهری ، به نحو صحیحی در مد نظر قرار داشته باشند که این خود نمی تواند تنها به صورت ارائة یک نقشه شهرسازی بیان شود .

این فقط قسمتی از متن مقاله است . جهت دریافت کل متن مقاله ، لطفا آن را خریداری نمایید

مقاله برنامه ریزی توسعه ی پایدار با تاکید بر عوامل هویت شهری (نمونه ی موردی شهر دزفول)

مقاله برنامه ریزی توسعه ی پایدار با تاکید بر عوامل هویت شهری (نمونه ی موردی شهر دزفول) پذیرفته شده در ششمین کنفرانس مدیریت و برنامه ریزی شهری مشهد 22 آبان ماه 1393

چکیده
با وجود ارتباط نزدیک و متقابل هویت شهری و توسعه ی پایدار، کمتر به تاثیرگذاری رابطه آنها در برنامه ریزی  شهری، توجه شده است. در عصر جهانی شدن، بیش از گذشته هویت ایرانی- اسلامی مورد تهدید قرار گرفته، لذا بررسی این موضوع برای شهرهای ایرانی حیاتی به نظر می رسد. در این مقاله به مطالعه و شناسایی عوامل شکل دهنده هویت شهری دزفول به عنوان یکی از شهرهای مهم تاریخی و گردشگری کشور، پرداخته شده است و مهمترین عوامل هویت بخش و تاثیرات آن در رسیدن به توسعه پایدار مورد توجه قرار گرفته است. روش تحقیق به دو صورت مطالعات اسنادی و میدانی صورت گرفته است. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان داد ضروری است برنامه ریزان شهری در دستیابی به توسعه ی پایدار شهر دزفول، حفظ عواملی چون رود دز ، پل تاریخی، بافت تاریخی، بناهای مذهبی تاریخی، صنایع دستی، اراضی کشاورزی و باغات اطراف شهر را به عنوان مهمترین عوامل هویت بخش شهری، در اولویت برنامه های خود قرار دهند و بدون در نظر گرفتن نقش و تأثیرات آنها  نمی توان به سمت شهری پایدار حرکت نمود. همچنین نتایج نشان داد هویت شهر تاریخی دزفول، به عنوان سرمایه ای ارزشمند و ماندگار، نقش ویژه ای در رونق گردشگری و ارتقای شاخص های مختلف شهری داشته و در رسیدن به شهری انسان مدار و پایدار، با ارزش های ایرانی- اسلامی نقشی شایان، ایفا می نماید.

پایان نامه پلان موقعیت مقاطع و نقشه های مقاطع عرضی

فایل : word

قابل ویرایش و آماده چاپ

تعداد صفحه :87

مطالعات حمل و نقل و ترافیک

فهرست مطالب

عنوان                     صفحه

کلیات

1 جمع آوری اطلاعات و شناسایی وضع موجود

1 – 1 – شناسایی وضع موجود شبکه

1 – 1- 1 – موقعیت مکانی و دسترسی های منطقه

1 – 1 – 2 – شکل و مشخصات کلی شبکه

1 – 1 – 3 – خطوط و جهات حرکت

1 – 1 – 4 طبقه بندی شبکه راه ها

1 – 1 – 5 – سهم سطوح معابر اصلی منطقه

1 – 1 – 6 – مقاطع عرضی معابر اصلی منطقه

1 – 2 – وسایل نقلیه همگانی

1 – 2 – 1 – راه آهن شهری ( مترو )

1 – 2 – 2 – سیستم اتوبوسرانی

1 – 2 – 3 – مینی بوسرانی

1 – 3 – تسهیلات حمل و نقلی و ترافیکی

1 – 4 – بررسی تقاضا یا سفر سازی منطقه

1 – 4 – 1 – بررسی اجمالی کاربریها

1 – 4 – 2 – تولید و جذب سفرهای منطقه

1 – 4 – 3 – سفر سازی حوزه های داخلی منطقه

2 – تحلیل و بررسی

2 – 1 – تحلیل و بررسی مسیرهای پیاده

2 – 2 – شبکه آینده منطقه و بررسی طرح های موجود

2 – 2 – 1 – شبکه بزرگراهی شهر تهران

2 – 2 – 2 – طرح ساماندهی ( جامع ) شهر تهران

2 – 2 – 3 – طرح تفصیلی منطقه

2 – 2 – 4 – سایر طرح های مصوب و سیاستهای کلی شهرداری منطقه

2 – 3 – تلفیق مطالعات و طرح های موجود

2 – 4 – تحلیل شبکه وضع موجود

2 – 4 – 1 – دسترسیهای منطقه به شهر

2 – 4 – 2 – طبقه بندی شبکه معابر

2 – 4 – 3 – پیوستگی شبکه معابر

2 – 4 – 4 – کاربریهای حاشیه شبکه معابر

2 – 4 – 5 – جهات حرکت و تعداد خطوط

2 – 4 – 6 – تقاطع ها و ظرفیت راه ها

2 – 5 – تحلیل عملکرد سیستم های حمل و نقل همگانی

2 – 5 – 1 – راه آهن شهری

2 – 5 – 2 – اتوبوسرانی

2 – 6 – بررسی مناطق تأثیر گذار در ترافیک منطقه

3 – محصول مطالعات

3 – 1 – مسائل حاد و عاجل ترافیکی منطقه

3 – 2 – اصلاح شبکه معابر

3 – 3 – اصلاح تقاطع ها

3 – 4 – اصلاح جهات حرکت

3 – 5 – کاربریها

3 – 6 – سیستم حمل و نقل همگانی

ضمیمه

منابع و مآخذ

کلیات

هدف از مطالعات این طرح فراهم کردن شرایط زندگی مناسب تر و آسان تر و دلپذیرتر شهری بیان شده است و هد ف از مطالعات شبکه راه ها و ترافیک نیز به نوبه خود فراهم کردن شرایط مناسب تر برای فعالیت هایی است که در داخل فضای خیابانها به وقوع می پیوندد . یکی از مهم ترین این فعالیت ها حمل و نقل کالا و مسافر و ایجاد ارتباط میان انسانهاست . بدیهی است یکی از روشهای دست یابی به این اهداف مورد نظر شناسایی مشکلات و مسایل موجود شبکه راه ها و سیستم های حمل و نقل می باشد ، موضوعی که این گزارش بیشتر به آن می پردازد .

هدف کلی شناسایی مشکلات و مسایل شبکه راه ها و سیستم های حمل و نقل را می توان به بررسی اجزای زیر دسته بندی کرد :

الف : مسایل مربوط به نظام جابجایی شامل :

خصوصیات کلی شبکه راه ها و طبقه بندی آنها ظرفیت خیابانها و تقاطع ها و طرح هندسی آنها پارکینگوسایل حمل و نقل همگانیپیاده روی ( و دوچرخه سوار ) مدیریت ترافیک

ب ) مسایل مربوط به خصوصیات کلی کاربریها و سفر سازی آنها

امروزه با توجه به محدودیت های اصلی طرح های شهری که عبارتند از :

حفظ محیط زیست شهری و مسایل اجتماعیمنابع مالیامکانات فنی و اجرایی و مدیریتی ،

تبعیت از سیاست های زیر در مطالعه شبکه راه ها و ترافیک ضروری است :

توجه به توسعه پایدار و صرفه جویی در منابع مالی و انرژی تکیه بر پیاده روی ( و دوچرخه سواری ) برای سفرهای داخل محدوده مراکز شهریتکیه بر استفاده از وسایل نقلیه همگانیاستفاده بهینه از حریم موجود راه ها

محدودیت ها ایجاب می کنند که در حل مسائل جابجایی در شهر ها بجای توجه به مسائل سخت افزاری و کالبدی به امور نرم افزاری توجه شود . به عبارت دیگر ، اغلب لازم است بجای پرداختن به ظرف ترافیک ( یا شبکه خیابانها ) به مظروف ترافیک ( یا وسایل نقلیه ) توجه گردد و این توجه دست یابی به مدیریت صحیح و مداوم ترافیک از یک طرف و کنترل تقاضای ترافیک را از طرف دیگر نیاز دارد .

پایان نامه بررسی ویژگیهای جغرافیایی ناحیه اراک و کاربرد آن در برنامه ریزی شهری

این فایل در قالب ورد و قابل ویرایش در 102 صفحه می باشد.

فهرست
فصل اول ۲
طرح تحقیق ۲
بیان مسئله ۲
اهداف تحقیق ۲
سوالات تحقیق : ۲
روش تحقیق : ۳
روش گردآوری اطلاعات : ۳
روش تجزیه و تحلیل : ۳
مقدمه : ۳
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان ۵
موقع جغرافیایی ۵
مطالعات طبیعی ۷
وضع طبیعی و اقلیم استان ۱۲
آب و هوا ۱۴
درجة حرارت ۱۷
میزان رطوبت نسبی ۱۷
روزهای یخبندان ۱۷
جهت و سرعت وزش باد ۱۸
جاذبه های طبیعی استان ۱۹
منابع و تفرجگاه های آبی ۱۹
دریاچه ها و تالاب ها ۱۹
دریاچه میغان ۱۹
دریاچه سد پانزده خرداد ۲۰
دریاچه سد غدیر ۲۰
دریاچه سد خاکی هندودر ۲۱
تالاب عمارت ۲۱
چشمه های آب گرم و سر آب ها ۲۲
چشمه آب گرم محلات ۲۲
چشمه شفا ۲۳
چشمه سلیمانی ۲۴
چشمه حکیم ۲۴
چشمه آب معدنی گراو ۲۵
غارها ۲۶
غارشاه زند ۲۶
غار سوله خونزا ۲۶
غار سفید خانی ۲۷
ارتفاعات وقله ها ۲۹
اکولوژی گیاهی و حیوانی ۳۱
مناطق حفاظت شده ۳۳
منطقة حفاظت شده هفتاد قله ۳۵
کوه هفتاد قله ۳۷
کوه بره زرد ۳۷
کوه بر آفتاب آقائی ۳۷
کوه لته در ۳۸
کوه سله بهر ۳۸
کوه برف شاه ۳۸
رودخانه ها ۳۹
رودخانه شراء (قره چای) ۳۹
رودخانه قم رود ۴۰
رودخانه کله ۴۱
رودخانة شراء ۴۱
رودخانة ساروق ۴۲
رودخانه یا مسیل نوازن ۴۲
رودخانة تواندشت ۴۲
دره های هفتاد قله ۴۳
درة چکاپ ۴۳
درة سیبک ۴۳
پیست های اسکی ۴۴
فصل سوم ۴۵
وضعیت اجتماعی- اقتصادی ۴۵
فصل چهارم ۵۰
مطالعات فرهنگی ۵۰
مراسم ویژه محلی ۵۰
اهو اهو ۵۰
قالیشویان ۵۲
جشن کوسه ناقلدی (ناقیلی) – جشن سده ۵۳
سوگ ها و عزاها ۵۷
نواحی ییلاقی و جاذبه های ویژه ۵۹
ناحیه سربند ۵۹
ناحیه محلات ۵۹
ناحیه دلیجان – خمین ۶۰
فصل پنجم ۶۱
کالبدی ۶۱
سدهای تاریخی و آب بندهای قدیمی ۶۱
سد ساسانی نیمور ۶۲
قلعه های تاریخی و دژها ۶۴
قلعه آردمین ۶۴
قلعه الویر ۶۵
قلعه حاج وکیل ۶۵
قلعه اسماعیلیه ۶۶
قلعه جمشیدی ۶۷
قلعه آقا خان محلاتی ۶۷
قلعه خسروانی ۶۸
اماکن مذهبی و زیارتگاه ها و مساجد قدیمی ۶۹
مسجد جامع محلات ۶۹
مسجد جامع نیمور ۷۰
شبستان مسجد جامع خمین ۷۰
مسجد بزرگ نراق ۷۱
مسجد جامع ساوه ۷۲
مسجد میدان (قرمز) ۷۳
امام زاده ها و زیارتگاه ها ۷۴
امام زاده یحی و فضل الرضا ۷۴
امام زاده شاهزاده موسی ۷۵
امام زاده شاهزاده اسماعیل ۷۶
امام زاده یوجان ۷۶
امام زاده عبدالله ۷۷
امام زاده شاهزاده اسحاق ۷۷
امام زاده عون بی علی ۷۸
بازارهای قدیمی ۷۹
بازار نراق ۷۹
بازار اراک ۷۹
جاذبه های تاریخی و باستانی استان ۸۰
بناها و یادمان های تاریخی ۸۰
عمارات و خانه های قدیمی ۸۱
بیت حضرت امام خمینی (ره) ۸۱
عمارت سالار محتشم ۸۳
جغرافیای تاریخی استان ۸۴
ساوه ۸۶
اراک ۹۰
محلات ۹۲
خمین (کمره) ۹۳
دلیجان ۹۴
سربند (شازند) ۹۵
تفرش ۹۵
آشتیان ۹۶
منابع و مآخذ : ۹۷

موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
موقع جغرافیایی
شهر اراک مرکز استان, استان مرکزی و قسمتی از عراق عجم است. این شهر روی مدار ۳۴ درجه و ۵ دقیقه و ۳۰ ثانیه درنیمکرة شمالی از خط استوا قرار گرفته و روی نصف النهار ۴۹ درجه و ۴۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد.
محدود است از شمال به شهرستان ساوه, از شمال غربی به همدان, از مغرب به شهرستان ملایر به ترتیب خمین و الیگودرز و از شرق به محلات و شمال شرقی به تفرش و آشتیان.
استان مرکزی تقریبا” در مرکز ایران بین ۳۳ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۳۵ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۵۷ دقیقه تا ۵۱ درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. این استان از شمال به استان های تهران و قزوین , از غرب به استان همدان , از جنوب به استان های لرستان و اصفهان و از شرق به استان های تهران , قم و اصفهان محدود است . این استان با مساحتی معادل ۲۹۵۳۰ کیلومتر مربع , حدود ۸۲/۱ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۷۵, استان مرکزی دارای ۸ شهرستان , ۱۵ بخش , ۱۹ شهر, ۶۰ دهستان و ۱۳۹۴ آبادی دارای سکنه و ۴۶ آبادی خالی از سکنه است. شهرستان های این استان عبارتند از : آشتیان, اراک , تفرش , خمین, دلیجان, ساوه , سربند و محلات .
مطالعات طبیعی
کوهستان های این ناحیه از دو رشته تشکیل یافته است. رشته اصلی از توده گسترده آذرین الوند همدان جدا گردیده و بصورت دیوارهای موازی گاهی فشرده و گاهی گسترده به عرض چند کیلومتر و طول تا ۲۸۰ کیلومتر از همدان تا راهگرد ادامه می یابد.
جهت اصلی آن از شمال غربی به جنوب کشیده شده و سپس به شمال شرقی متوجه می گردد و در هر مکان به نامی نامیده می شود. در ملایر ارتفاعات دولت آباد و در شازند ارتفاعات راسوند (راسمند) در اراک سپیدخانی, تخت شاه, شاه نشین و تا منطقه راهگرد هفتاد قله نامیده می شود. در راهگرد این کوهستان به جهات مختلف گسترش یافته قسمتی به کوههای مرکزی ایران در کاشان می پیوندند, و بعضی به سوی جنوب غربی متمایل شده به رشته جبال زاگرس متوجه می شود و بعضی به سوی شمال و به طرف ساوه و ارتفاعات البرز متوجه می گردد. قلل عمده این کوهستانها درن واحی اراک دو خواهران. در آستانة ۳۳۸۸ تر در سفیدخانی در جنوب غربی اراک ۲۸۲۰ و در قرق در ۲۹۶۷ متر از سطح دریا ارتفاع دارند.
رشته دوم کوهستان های این منطقه در چهل کیلومتری جنوب غربی شهر اراک از کوههای راسوند جدا شده , و بصورت دو رشته موازی که از جنوب به سوی شمال امتداد یافته در بعضی نقاط به حدی گسترده می شود که تعدادی از ارتفاعات آن از شمال غربی شهر می گذرد. این رشته کاملاً بر کوههای راسوند عمود بوده و دره معروف شراء را با وسعت ۱۱۰۰ کیلومتر مربع بوجود می آورند که یکی از آبادترین نواحی مرکزی ایران بشمار می رود.
عرض این کوهستان در بعضی نقاط از ۵۰ کیلومتر تجاوزه کرده, جهت شمالی این کوهستان به ارتفاعات آشتیان, وفس و خلجستان پیوسته و به سوی ساوه امتداد می یابد. ارتفاعات عمده آن در هزاوه ۲۷۳۵ متر در, وفس ۲۷۴۵ متر و در پنجة رستم تا حدود ۳۰۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارند.
بنابراین دو رشته کوهستانها, ده ها جلگه و دره های متعدد و حاصلخیز را بوجود آورده اند که بررسی آنها از حوصلة این رساله خارج است.
از لحاظ زمین شناسی, تا اوایل دوران سوم زمین شناسی دریای کم عمق تیس این منطقه را در بر می گرفت , عملیات رسوب گذاری از قدیمی ترین رسوبات دورة کرتاسه آهک های قهوه ای و خاکستری رنگ را در ارتفاعات راسوند می توان یافت, عملیات کوهرانی اوایل دوران سوم زمین شناسی همزمان با سیستم کوهرانی الپی و احتمالاً در اثر فشارهای جانبی لانفرم عربستان و در فاز انجام گردیده است.
رسوبات بسیار متنوعی که این کوهستانها را بوجود آورده, در بسیاری از لحاظ بانفوذ توده های آذین درونی توأم بوده, در آستانة ماگمایی بصورت رگه های فلز است.
قسمتی مانند طلا, سرب و روی در رسوبات این کوهستان نفوذ کرده و در بعضی نقاط معادن پیروقیری (که با ذخیره زیاد و عیار کم چندین فلز در جوار یکدیگر به صورت بلورهای درشت در کنار بلورهای ریزتر یا بصورت سنگ های آذرین اسیدی در سنگ های غیر متبلور رسوبی یافت می شود) در این نواحی بوجود آورده است. در شمس آباد رگه های آهن و در موته ولکان نزدیک خمین ماگمائی بصورت رگه های طلا, نقره, سرب…. در دست استخراج است و صدها معدن مختلف فلزی و غیره در دل این کوهستانها نهفته است که هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته است.
در مورد شهر فعلی اراک بنظر می رسد بصورت فلات مرتفعی در اوایل دوران سوم زمین شناسی از دل دریای تیس مرکزی بیرون آمده و ابتدا بصورت دریاچه کوهستانی با ۱۵۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا از آب پوشیده بوده است. بعلت فرسایش شدید ارتفاعات اطراف و محدود بودن آب جاری وارده و تبخیر شدید خشک گردیده است و بقایای نمک های رنگین دریایی را در ته دریاچه میگان (میقان) انباشته شده است که تجزیه شیمیایی املاح باقیمانده پیوند آن را با دریای قدیمی ثابت می کند.
قطر لایه های رسوب گذاری در کف این دریاچه کوهستانی تا ۱۸۰ متر می رسد که در قشر زیرین طبقات شن ماسه و رسوبات کولای و در روی آنها قشری از کیموین های زرد رنگ و رس های رنگین پوشانده شده است.
از نظر طبیعی فلات فعلی اراک به وسعت ۵۴۰۰ کیلومتر مربع که ۲۴۰۰ کیلومتر آن را جلگه مرتفع اراک و مابقی را ارتفاعات اطراف اراک تشکیل میدهد.
این جلگه مرتفع مانند قلعة طبیعی است که دیوارهای سنگی دور تا دور آن را پوشانده است و با چند معبر یا تنگه (دربند) که باریکی, یکی از آنها از یک کیلومتر تجاوز نمی کند به فلات های مجاور پیوند می یابد. وجود این دیوارهای سنگی و معابر مربوطه مسائل پیچیده ای را که بر آب و هوای این منطقه حاکم می کند بطوریکه هوای فشرده و سرد و گاهی مرطوب و سیکلوت های باران آور غربی از این معابر به سوی کویر و صحاری شمال شرقی در جریانند, و در مواقع تغییر هوا یعنی پائیز و زمستان که بادهای موسمی هم کمک می کنند, جریان هوا به صورتی شدت می یابد که اغلب موجب آشفتگی محیط زیست در شهر اراک می شود, و گاهی که فشار هوا به حالت تعادل در می آید, هوای داخل این فلات حبس گردیده و چندین روز متوالی سرما یا گرمای شدید را بر این جلگه حاکم می کنند.
در قسمت مرکز جلگه اراک دریاچه آب شوری به نا میقان (میگان) وجود دارد که محیط آن از ۱۶ تا ۲۴ کیلومتر متغییر است, جزیره کوچکی در وسط آن قرار گرفته که آثار و خرابه های ساختمانی در وسط آن دیده شده است.
آب دریاچه شور است و در هر لیتر آن در تابستان ۵۰ گرم و در بهار ۳۸ گرم و در زمستان ۲۸ گرم نمک وجود دارد.
زمین های اطراف دریاچه شوره زار بوده و جنس خاک آن رسی می باشد. رسوباتی که بر اثر آبهای جاری از ارتفاعات اطراف آورده شده, روی خاک اصلی نشسته و بهترین نوع زمین را در قسمتی از فراهان جهت کشاورزی آماده ساخته است. چندین رود کوچک که اکثر بهاره میباشند به این دریاچه می ریزند. لازم است که تحقیقات علمی و مفصلی دربارة کویر و دریاچة میقان به عمل آید زیرا در رابطه با شهر اراک مسائلی را مطرح کرده است.

وضع طبیعی و اقلیم استان
استان مرکزی در قلمرو شرقی تقاطع دو رشته کوه البرز و زاگرس واقع شده است. ناهمواری های این استان را قسمت هایی از کوه های مرکزی و پیشکوه های داخلی زاگرس تشکیل می دهد. ارتفاعات آن از حدود ۱۵۰۰ متر تا بیش از ۳۰۰۰ متر متغیر است . پست ترین نقطه استان , دشت جنوب ساوه با حدود ۱۲۰۰ متر ارتفاع است و بلندترین نقطه آن قله ی شهباز با ارتفاع ۳۳۸۸ متر در رشته کوههای راسوند قرار دارد. حدود ۹/۳۳ درصد محدوده استان را کوه ها , ۹/۱۴ درصد را تپه ها , ۸/۱۳ درصد را فلات ها و بقیه را دشت هایی با ویژگی های مختلف تشکیل داده و تنوع اقلیمی جالب توجهی را پدید آورده است. در قسمت های مختلف استان مرکزی آب و هوای متنوعی از انوع زیر وجود دارد :
آب و هوای نیمه بیابانی, آب و هوای معتدل کوهستانی , آب و هوای سرد کوهستانی , در این استان از جهات مختلف بادهای محلی جریان می یابند که عبارتند از :
جریان فشار زیاد آسیای مرکزی , جریان فشارهای اقیانوس هند, جریان اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه .
میزان رطوبت هوا و باران در شهرستان های این استان یکسان نیست . در مناطق کوهستانی , ریزش های جوی اغلب به صورت برف و در مناطق کم ارتفاع بیشتر به صورت باران ظاهر می شود. شمال استان در ناحیة زرند جزو کم باران ترین نواحی و ارتفاعات شازند در جنوب غرب از پرباران ترین مناطق این استان به شمار می آیند.
اگر دمای مطلوب جهانگردی بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد در نظر گرفته شود, از اردیبهشت تا شهریور مناسب ترین زمان مسافرت به این استان میباشد.

آب و هوا
آب و هوای اراک خصوصیات اقلیمی فلات مرکزی ایران را داراست. زمستانها سرد و مرطوب و تابستانها گرم و خشک است, کوههای اطراف اراک و دریاچه میقان و دشت فراهان در آب و هوای این منطقه اثر کرده و ویژگیهائی به آن بخشیده است:
ابرها و جریانات غربی در پائیز و زمستان بیشتر رطوبت خود را در ارتفاعات مغرب منطقه به خصوص رشته زاگرس از دست می دهد.
یک جبهه هوای سرد که در زمستان هوای اراک را اشغال می کند بر اثر ارتفاعات اطراف و شاید فشار زیادی که دریاچه میقان ایجاد میکند مدت زیادی میهمان این منطقه خواهد بود هوای شهر و اطراف در بعضی از روزهای زمستان مه آلود است که از لحاظ علمی دربارة مه و مبارزه با آن در منطقه تحقیقی به عمل نیامده است.
(اصولاً مه عبارت است از ذرات ریز آب با کریستالهای برف و یخ معلق دره وا و در نزدیکی سطح زمین , مه مانند ابر است و تفاوتش با آن در ارتفاع از سطح زمین می باشد. اگر بین ۵۰ پائی (تا ۱۷) متری از سطح زمین باشد مه است و اگربالاتر قرار گیرد ابر می باشد).
سه عامل در به وجود آمدن مه مؤثر است که عبارتند از : رطوبت نسبی زیاد, هسته های تراکم , باد ملایم سطح زمین .
بنا بر توضیح بالا مه ای که در اطراف اراک تولید می شود با توجه به ارتفاع اراک از سطح دریا و رطوبت نسبی موجود نمی توان تمام گناه زیان آن را به گردن کویر نهاد با وجود اینکه نمک موجود در سطح کویر می تواند عامل مؤثری در برودت هوا باشد. به هر صورت اگر زمانی کویر مشجر شود شاید در آب و هوای شهر اثر مثبت و مفید داشته باشد.
آب و هوای اراک متغیر است زمستانها اکثراً طولانی و از ۴ تا ۶ ماه به درازا می کشد, بهار و پائیز فصول کوتاهی هستند. تابستان در تیر و مرداد ظاهر می شود مدت روزهای یخبندان از ۶۵ تا ۱۲۰ روز در سالهای مختلف متغیر است.
تعداد روزهای مه آلود توأم با سرمای شدید به ۱۵ تا ۲۵ روز میرسد, در مدتی که هوا مه آلود است یک پوشش برفی نازک (که در اصطلاح ملی به آن قرومی گویند) سطح تمام منطقه را می پوشاند.
میزان بارندگی در سالهای مختلف متفاوت است و بین ۲۳۰ تا ۶۳۸ میلی متر در سال می باشد متوسط بارندگی حدود ۳۰۰ میلی متر بوده است.
میزان باران در فصول مختلف سال به شرح زیر است:
۳۷ درصد بارندگی در فصل بهار
۱ درصد بارندگی در فصل تابستان
۱۹ درصد بارندگی در فصل پائیز
۴۳ درصد بارندگی در فصل زمستان
درجة حرارت
حداکثر درجة حرارت از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۳ برابر ۴۴ درجه در تیر ماه ۱۳۵۶ بوده است و حداقل درجة حرارت در بهمن ۱۳۵۲, برابر ۲۸- درجه بوده که نشانگر پائین بودن برودت است که بایستی توجه کافی در مورد کشت گیاهان به عمل آید, تا بتوانند در این درجه حرارت مقاومت نمایند و دچار سرمازدگی نگردند.
میزان رطوبت نسبی
متوسط میزان رطوبت نسبی در ماههای مختلف طی دورة آماری ۴۰-۶۳ برابر ۴۲/۴۷ میباشد که نشان دهندة خشکی هوا می باشد.

روزهای یخبندان
حداکثر ساعات آفتابی ۲/۳۵۷ ساعت در ماه خرداد و حداقل ساعات آفتابی در ماه دی ۷/۱۲۸ ساعت در ماه می باشد. از ۱۰ آذر تا ۱۰ اسفند اکثر روزها یخبندان است.
جهت و سرعت وزش باد
در زمستان بادها در ساعت ۳۰/۶ صبح بطور معمول در دو جهت غرب و جنوب غربی بوده و سرعت وزش در غرب به ۳۵ کیلومتر درساعت می رسد, وزش باد در جنوب غربی کمتر و ۲۶ کیلومتر در ساعت می باشد, در صبح تعداد دفعات وزش باد از سمت غرب و جنوب غربی به ترتیب ۰۱۲/۰ و ۰۱۱/۰ است. تعداد بادهای آرام که سرعت آنها از ۶/۲ کیلومتر در ساعت کمتر است به ۰۷۴/۰ و مابقی ۰۳/۰ بادهای شمالی و شرقی و سایر جهات را شامل می شود.
در ساعت ۳۰/۱۲ به طور محسوسی به تعداد بادهای غربی افزوده شده و به ۰۲۰/۰ می رسد و سرعت آن چندان تغییر نمی کند و در جهت جنوب غربی از تعداد بادها کاسته شده و به ۰۹/۰ می رسد و سرعت آن زیاد تغییر نمی یابد و تعداد بادهای آرام ۰۶۲/۰ را تشکیل داده و مابقی ۰۹/۰ بادها در جهات دیگر افزایش می یابد.
در ساعت ۳۰/۱۸ تعداد بادهای غربی افزوده شده و ۰۲۴/۰ و سرعت آن افزایش پیدا کرده و حداکثر به ۴۶ کیلومتر در ساعت میرسد. تعداد بادهای جنوب غربی نسبت به ساعت ۳۰/۱۲ کمی افزایش یافته و ۰۱۱/۰ رسیده و حدت آن نیز ۳۵ کیلومتر در ساعت است. تعداد بادهای آرام کمتر شده و ۰۵۵/۰ را تشکیل می دهد و مابقی ۱۰ درصد باد در جهات دیگر می باشد. نکته قابل توجه این است که با توجه به منحنی بادها در ماههای مختلف زمستان از تعداد بادهای آرام در اواخر زمستان به طور محسوسی کم شده و به بادهای با سرعت زیاد افزوده می شود.

جاذبه های طبیعی استان
منابع و تفرجگاه های آبی
دریاچه ها و تالاب ها
دریاچه میغان
دریاچه میغان آخرین حلقه اکولوژیک حوزه آبریز دشت اراک است که آبهای سطحی مسیل های فصلی را جذب می کند. گیاهان دشتی اطراف دریاچه میغان از گونه خشکی پسند و شور پسند هستند . مساحت دریاچه میغان با توجه به آب های ورودی آن از حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ کیلومتر مربع متغیر است . این محدوده از نظر اقلیمی زمستان های معتدل دارد و به جهت همین ویژگی , توقفگاه گروه های بزرگی از پرندگان مهاجراست که از نواحی سردسیر شمال به سرزمین های گرمسیر جنوب کوچ می کنند. این دریاچه درروزگاران گذشته به نام نمکزار فراهان مشهور بوده است. محیط دریاچه میغان از ۱۶ تا ۲۴ کیلومتر متغیر است و جزیره کوچکی در وسط آن قرار گرفته است که آثار و خرابه های ساختمانی در آن وجود دارد. آب دریاچه به قدری شور است که در هر لیتر آن در تابستان ۵۰ گرم, در بهار ۳۸ گرم و در زمستان ۲۸ گرم نمک وجود دارد. این دریاچه زیستگاه گروه های بزرگ پرندگان است و آب و هوای آن در فصل پاییز بسیار مناسب است .
دریاچه سد پانزده خرداد
سد پانزده خرداد در ۵ کیلومتری شهر دلیجان دریک منطقه اقلیمی خشک احداث گردیده و از یک منبع آب طبیعی به یک جاذبه جهانگردی تبدیل شده است. این سد علاوه بر تأمین آب آشامیدنی قم و دلیجان, آب مورد نیاز کشاورزان منطقه را نیز تأمین می کند. از ویژگی های این سد نزدیکی آ« به چشمه آب گرم محلات است. از چشمه آب گرم محلات نیز چشم انداز زیبای سد پدیدار است.
دریاچه سد غدیر
سد آبی – برقی غدیر در تنگه فرقان در ۲۵ کیلومتری شهر ساوه واقع شده است. این سد علاوه بر تامین آب کشاورزی دشت ساوه , آب آشامیدنی منطقه پایین دست سد را نیز تأمین می کند. این دریاچه و اراضی پیرامونی آن یکی از تفرجگاه های مناسب منطقه است و در فصل بهار و تابستان در اشکال مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
دریاچه سد خاکی هندودر
این سد خاکی در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر شازند و در ۲ کیلومتری شمال هندودر,, مجاور روستای قاییدان از توابع سربند واقع شده است. ظرفیت سد دو میلیون و پانصد متر مکعب آب است . در حال حاضر یکی از تفرجگاه های شهرستان شازند و استان مرکزی محسوب می شود و سرسبزی اطراف آن منظره زیبایی به وجود آورده است .
تالاب عمارت
این تالاب علاوه بر زیبایی چشمگیر, از جهات مختلف نیز نقشی حیاتی در منطقه ایفا می کند و یکی از منابع ارزشمند سیاحتی استان به شمار می آید. این تالاب ضمن تثبیت آب رودخانه شرا و آبیاری اراضی کشاورزی, از جنبه های زیست محیطی و تفرجگاهی نیز واجد اهمیت است . تالاب عمارت یکی از زیستگاه های مهم پرندگانی از قبیل اردک , غاز و حواصیل است که در حیات اکوسیستم جانوری و گیاهی منطقه نقش مهمی به عهده دارد. پیرامون این تالاب با فضای کوهستانی و آب و هوای مناسب همواره مورد توجه گردشگران بوده است .

پایان نامه بررسی ویژگیهای جغرافیایی ناحیه اراک و کاربرد آن در برنامه ریزی شهری

این فایل در قالب ورد و قابل ویرایش در 102 صفحه می باشد.

فهرست
فصل اول ۲
طرح تحقیق ۲
بیان مسئله ۲
اهداف تحقیق ۲
سوالات تحقیق : ۲
روش تحقیق : ۳
روش گردآوری اطلاعات : ۳
روش تجزیه و تحلیل : ۳
مقدمه : ۳
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان ۵
موقع جغرافیایی ۵
مطالعات طبیعی ۷
وضع طبیعی و اقلیم استان ۱۲
آب و هوا ۱۴
درجة حرارت ۱۷
میزان رطوبت نسبی ۱۷
روزهای یخبندان ۱۷
جهت و سرعت وزش باد ۱۸
جاذبه های طبیعی استان ۱۹
منابع و تفرجگاه های آبی ۱۹
دریاچه ها و تالاب ها ۱۹
دریاچه میغان ۱۹
دریاچه سد پانزده خرداد ۲۰
دریاچه سد غدیر ۲۰
دریاچه سد خاکی هندودر ۲۱
تالاب عمارت ۲۱
چشمه های آب گرم و سر آب ها ۲۲
چشمه آب گرم محلات ۲۲
چشمه شفا ۲۳
چشمه سلیمانی ۲۴
چشمه حکیم ۲۴
چشمه آب معدنی گراو ۲۵
غارها ۲۶
غارشاه زند ۲۶
غار سوله خونزا ۲۶
غار سفید خانی ۲۷
ارتفاعات وقله ها ۲۹
اکولوژی گیاهی و حیوانی ۳۱
مناطق حفاظت شده ۳۳
منطقة حفاظت شده هفتاد قله ۳۵
کوه هفتاد قله ۳۷
کوه بره زرد ۳۷
کوه بر آفتاب آقائی ۳۷
کوه لته در ۳۸
کوه سله بهر ۳۸
کوه برف شاه ۳۸
رودخانه ها ۳۹
رودخانه شراء (قره چای) ۳۹
رودخانه قم رود ۴۰
رودخانه کله ۴۱
رودخانة شراء ۴۱
رودخانة ساروق ۴۲
رودخانه یا مسیل نوازن ۴۲
رودخانة تواندشت ۴۲
دره های هفتاد قله ۴۳
درة چکاپ ۴۳
درة سیبک ۴۳
پیست های اسکی ۴۴
فصل سوم ۴۵
وضعیت اجتماعی- اقتصادی ۴۵
فصل چهارم ۵۰
مطالعات فرهنگی ۵۰
مراسم ویژه محلی ۵۰
اهو اهو ۵۰
قالیشویان ۵۲
جشن کوسه ناقلدی (ناقیلی) – جشن سده ۵۳
سوگ ها و عزاها ۵۷
نواحی ییلاقی و جاذبه های ویژه ۵۹
ناحیه سربند ۵۹
ناحیه محلات ۵۹
ناحیه دلیجان – خمین ۶۰
فصل پنجم ۶۱
کالبدی ۶۱
سدهای تاریخی و آب بندهای قدیمی ۶۱
سد ساسانی نیمور ۶۲
قلعه های تاریخی و دژها ۶۴
قلعه آردمین ۶۴
قلعه الویر ۶۵
قلعه حاج وکیل ۶۵
قلعه اسماعیلیه ۶۶
قلعه جمشیدی ۶۷
قلعه آقا خان محلاتی ۶۷
قلعه خسروانی ۶۸
اماکن مذهبی و زیارتگاه ها و مساجد قدیمی ۶۹
مسجد جامع محلات ۶۹
مسجد جامع نیمور ۷۰
شبستان مسجد جامع خمین ۷۰
مسجد بزرگ نراق ۷۱
مسجد جامع ساوه ۷۲
مسجد میدان (قرمز) ۷۳
امام زاده ها و زیارتگاه ها ۷۴
امام زاده یحی و فضل الرضا ۷۴
امام زاده شاهزاده موسی ۷۵
امام زاده شاهزاده اسماعیل ۷۶
امام زاده یوجان ۷۶
امام زاده عبدالله ۷۷
امام زاده شاهزاده اسحاق ۷۷
امام زاده عون بی علی ۷۸
بازارهای قدیمی ۷۹
بازار نراق ۷۹
بازار اراک ۷۹
جاذبه های تاریخی و باستانی استان ۸۰
بناها و یادمان های تاریخی ۸۰
عمارات و خانه های قدیمی ۸۱
بیت حضرت امام خمینی (ره) ۸۱
عمارت سالار محتشم ۸۳
جغرافیای تاریخی استان ۸۴
ساوه ۸۶
اراک ۹۰
محلات ۹۲
خمین (کمره) ۹۳
دلیجان ۹۴
سربند (شازند) ۹۵
تفرش ۹۵
آشتیان ۹۶
منابع و مآخذ : ۹۷

موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
موقع جغرافیایی
شهر اراک مرکز استان, استان مرکزی و قسمتی از عراق عجم است. این شهر روی مدار ۳۴ درجه و ۵ دقیقه و ۳۰ ثانیه درنیمکرة شمالی از خط استوا قرار گرفته و روی نصف النهار ۴۹ درجه و ۴۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد.
محدود است از شمال به شهرستان ساوه, از شمال غربی به همدان, از مغرب به شهرستان ملایر به ترتیب خمین و الیگودرز و از شرق به محلات و شمال شرقی به تفرش و آشتیان.
استان مرکزی تقریبا” در مرکز ایران بین ۳۳ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۳۵ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۵۷ دقیقه تا ۵۱ درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. این استان از شمال به استان های تهران و قزوین , از غرب به استان همدان , از جنوب به استان های لرستان و اصفهان و از شرق به استان های تهران , قم و اصفهان محدود است . این استان با مساحتی معادل ۲۹۵۳۰ کیلومتر مربع , حدود ۸۲/۱ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۷۵, استان مرکزی دارای ۸ شهرستان , ۱۵ بخش , ۱۹ شهر, ۶۰ دهستان و ۱۳۹۴ آبادی دارای سکنه و ۴۶ آبادی خالی از سکنه است. شهرستان های این استان عبارتند از : آشتیان, اراک , تفرش , خمین, دلیجان, ساوه , سربند و محلات .
مطالعات طبیعی
کوهستان های این ناحیه از دو رشته تشکیل یافته است. رشته اصلی از توده گسترده آذرین الوند همدان جدا گردیده و بصورت دیوارهای موازی گاهی فشرده و گاهی گسترده به عرض چند کیلومتر و طول تا ۲۸۰ کیلومتر از همدان تا راهگرد ادامه می یابد.
جهت اصلی آن از شمال غربی به جنوب کشیده شده و سپس به شمال شرقی متوجه می گردد و در هر مکان به نامی نامیده می شود. در ملایر ارتفاعات دولت آباد و در شازند ارتفاعات راسوند (راسمند) در اراک سپیدخانی, تخت شاه, شاه نشین و تا منطقه راهگرد هفتاد قله نامیده می شود. در راهگرد این کوهستان به جهات مختلف گسترش یافته قسمتی به کوههای مرکزی ایران در کاشان می پیوندند, و بعضی به سوی جنوب غربی متمایل شده به رشته جبال زاگرس متوجه می شود و بعضی به سوی شمال و به طرف ساوه و ارتفاعات البرز متوجه می گردد. قلل عمده این کوهستانها درن واحی اراک دو خواهران. در آستانة ۳۳۸۸ تر در سفیدخانی در جنوب غربی اراک ۲۸۲۰ و در قرق در ۲۹۶۷ متر از سطح دریا ارتفاع دارند.
رشته دوم کوهستان های این منطقه در چهل کیلومتری جنوب غربی شهر اراک از کوههای راسوند جدا شده , و بصورت دو رشته موازی که از جنوب به سوی شمال امتداد یافته در بعضی نقاط به حدی گسترده می شود که تعدادی از ارتفاعات آن از شمال غربی شهر می گذرد. این رشته کاملاً بر کوههای راسوند عمود بوده و دره معروف شراء را با وسعت ۱۱۰۰ کیلومتر مربع بوجود می آورند که یکی از آبادترین نواحی مرکزی ایران بشمار می رود.
عرض این کوهستان در بعضی نقاط از ۵۰ کیلومتر تجاوزه کرده, جهت شمالی این کوهستان به ارتفاعات آشتیان, وفس و خلجستان پیوسته و به سوی ساوه امتداد می یابد. ارتفاعات عمده آن در هزاوه ۲۷۳۵ متر در, وفس ۲۷۴۵ متر و در پنجة رستم تا حدود ۳۰۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارند.
بنابراین دو رشته کوهستانها, ده ها جلگه و دره های متعدد و حاصلخیز را بوجود آورده اند که بررسی آنها از حوصلة این رساله خارج است.
از لحاظ زمین شناسی, تا اوایل دوران سوم زمین شناسی دریای کم عمق تیس این منطقه را در بر می گرفت , عملیات رسوب گذاری از قدیمی ترین رسوبات دورة کرتاسه آهک های قهوه ای و خاکستری رنگ را در ارتفاعات راسوند می توان یافت, عملیات کوهرانی اوایل دوران سوم زمین شناسی همزمان با سیستم کوهرانی الپی و احتمالاً در اثر فشارهای جانبی لانفرم عربستان و در فاز انجام گردیده است.
رسوبات بسیار متنوعی که این کوهستانها را بوجود آورده, در بسیاری از لحاظ بانفوذ توده های آذین درونی توأم بوده, در آستانة ماگمایی بصورت رگه های فلز است.
قسمتی مانند طلا, سرب و روی در رسوبات این کوهستان نفوذ کرده و در بعضی نقاط معادن پیروقیری (که با ذخیره زیاد و عیار کم چندین فلز در جوار یکدیگر به صورت بلورهای درشت در کنار بلورهای ریزتر یا بصورت سنگ های آذرین اسیدی در سنگ های غیر متبلور رسوبی یافت می شود) در این نواحی بوجود آورده است. در شمس آباد رگه های آهن و در موته ولکان نزدیک خمین ماگمائی بصورت رگه های طلا, نقره, سرب…. در دست استخراج است و صدها معدن مختلف فلزی و غیره در دل این کوهستانها نهفته است که هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته است.
در مورد شهر فعلی اراک بنظر می رسد بصورت فلات مرتفعی در اوایل دوران سوم زمین شناسی از دل دریای تیس مرکزی بیرون آمده و ابتدا بصورت دریاچه کوهستانی با ۱۵۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا از آب پوشیده بوده است. بعلت فرسایش شدید ارتفاعات اطراف و محدود بودن آب جاری وارده و تبخیر شدید خشک گردیده است و بقایای نمک های رنگین دریایی را در ته دریاچه میگان (میقان) انباشته شده است که تجزیه شیمیایی املاح باقیمانده پیوند آن را با دریای قدیمی ثابت می کند.
قطر لایه های رسوب گذاری در کف این دریاچه کوهستانی تا ۱۸۰ متر می رسد که در قشر زیرین طبقات شن ماسه و رسوبات کولای و در روی آنها قشری از کیموین های زرد رنگ و رس های رنگین پوشانده شده است.
از نظر طبیعی فلات فعلی اراک به وسعت ۵۴۰۰ کیلومتر مربع که ۲۴۰۰ کیلومتر آن را جلگه مرتفع اراک و مابقی را ارتفاعات اطراف اراک تشکیل میدهد.
این جلگه مرتفع مانند قلعة طبیعی است که دیوارهای سنگی دور تا دور آن را پوشانده است و با چند معبر یا تنگه (دربند) که باریکی, یکی از آنها از یک کیلومتر تجاوز نمی کند به فلات های مجاور پیوند می یابد. وجود این دیوارهای سنگی و معابر مربوطه مسائل پیچیده ای را که بر آب و هوای این منطقه حاکم می کند بطوریکه هوای فشرده و سرد و گاهی مرطوب و سیکلوت های باران آور غربی از این معابر به سوی کویر و صحاری شمال شرقی در جریانند, و در مواقع تغییر هوا یعنی پائیز و زمستان که بادهای موسمی هم کمک می کنند, جریان هوا به صورتی شدت می یابد که اغلب موجب آشفتگی محیط زیست در شهر اراک می شود, و گاهی که فشار هوا به حالت تعادل در می آید, هوای داخل این فلات حبس گردیده و چندین روز متوالی سرما یا گرمای شدید را بر این جلگه حاکم می کنند.
در قسمت مرکز جلگه اراک دریاچه آب شوری به نا میقان (میگان) وجود دارد که محیط آن از ۱۶ تا ۲۴ کیلومتر متغییر است, جزیره کوچکی در وسط آن قرار گرفته که آثار و خرابه های ساختمانی در وسط آن دیده شده است.
آب دریاچه شور است و در هر لیتر آن در تابستان ۵۰ گرم و در بهار ۳۸ گرم و در زمستان ۲۸ گرم نمک وجود دارد.
زمین های اطراف دریاچه شوره زار بوده و جنس خاک آن رسی می باشد. رسوباتی که بر اثر آبهای جاری از ارتفاعات اطراف آورده شده, روی خاک اصلی نشسته و بهترین نوع زمین را در قسمتی از فراهان جهت کشاورزی آماده ساخته است. چندین رود کوچک که اکثر بهاره میباشند به این دریاچه می ریزند. لازم است که تحقیقات علمی و مفصلی دربارة کویر و دریاچة میقان به عمل آید زیرا در رابطه با شهر اراک مسائلی را مطرح کرده است.

وضع طبیعی و اقلیم استان
استان مرکزی در قلمرو شرقی تقاطع دو رشته کوه البرز و زاگرس واقع شده است. ناهمواری های این استان را قسمت هایی از کوه های مرکزی و پیشکوه های داخلی زاگرس تشکیل می دهد. ارتفاعات آن از حدود ۱۵۰۰ متر تا بیش از ۳۰۰۰ متر متغیر است . پست ترین نقطه استان , دشت جنوب ساوه با حدود ۱۲۰۰ متر ارتفاع است و بلندترین نقطه آن قله ی شهباز با ارتفاع ۳۳۸۸ متر در رشته کوههای راسوند قرار دارد. حدود ۹/۳۳ درصد محدوده استان را کوه ها , ۹/۱۴ درصد را تپه ها , ۸/۱۳ درصد را فلات ها و بقیه را دشت هایی با ویژگی های مختلف تشکیل داده و تنوع اقلیمی جالب توجهی را پدید آورده است. در قسمت های مختلف استان مرکزی آب و هوای متنوعی از انوع زیر وجود دارد :
آب و هوای نیمه بیابانی, آب و هوای معتدل کوهستانی , آب و هوای سرد کوهستانی , در این استان از جهات مختلف بادهای محلی جریان می یابند که عبارتند از :
جریان فشار زیاد آسیای مرکزی , جریان فشارهای اقیانوس هند, جریان اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه .
میزان رطوبت هوا و باران در شهرستان های این استان یکسان نیست . در مناطق کوهستانی , ریزش های جوی اغلب به صورت برف و در مناطق کم ارتفاع بیشتر به صورت باران ظاهر می شود. شمال استان در ناحیة زرند جزو کم باران ترین نواحی و ارتفاعات شازند در جنوب غرب از پرباران ترین مناطق این استان به شمار می آیند.
اگر دمای مطلوب جهانگردی بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد در نظر گرفته شود, از اردیبهشت تا شهریور مناسب ترین زمان مسافرت به این استان میباشد.

آب و هوا
آب و هوای اراک خصوصیات اقلیمی فلات مرکزی ایران را داراست. زمستانها سرد و مرطوب و تابستانها گرم و خشک است, کوههای اطراف اراک و دریاچه میقان و دشت فراهان در آب و هوای این منطقه اثر کرده و ویژگیهائی به آن بخشیده است:
ابرها و جریانات غربی در پائیز و زمستان بیشتر رطوبت خود را در ارتفاعات مغرب منطقه به خصوص رشته زاگرس از دست می دهد.
یک جبهه هوای سرد که در زمستان هوای اراک را اشغال می کند بر اثر ارتفاعات اطراف و شاید فشار زیادی که دریاچه میقان ایجاد میکند مدت زیادی میهمان این منطقه خواهد بود هوای شهر و اطراف در بعضی از روزهای زمستان مه آلود است که از لحاظ علمی دربارة مه و مبارزه با آن در منطقه تحقیقی به عمل نیامده است.
(اصولاً مه عبارت است از ذرات ریز آب با کریستالهای برف و یخ معلق دره وا و در نزدیکی سطح زمین , مه مانند ابر است و تفاوتش با آن در ارتفاع از سطح زمین می باشد. اگر بین ۵۰ پائی (تا ۱۷) متری از سطح زمین باشد مه است و اگربالاتر قرار گیرد ابر می باشد).
سه عامل در به وجود آمدن مه مؤثر است که عبارتند از : رطوبت نسبی زیاد, هسته های تراکم , باد ملایم سطح زمین .
بنا بر توضیح بالا مه ای که در اطراف اراک تولید می شود با توجه به ارتفاع اراک از سطح دریا و رطوبت نسبی موجود نمی توان تمام گناه زیان آن را به گردن کویر نهاد با وجود اینکه نمک موجود در سطح کویر می تواند عامل مؤثری در برودت هوا باشد. به هر صورت اگر زمانی کویر مشجر شود شاید در آب و هوای شهر اثر مثبت و مفید داشته باشد.
آب و هوای اراک متغیر است زمستانها اکثراً طولانی و از ۴ تا ۶ ماه به درازا می کشد, بهار و پائیز فصول کوتاهی هستند. تابستان در تیر و مرداد ظاهر می شود مدت روزهای یخبندان از ۶۵ تا ۱۲۰ روز در سالهای مختلف متغیر است.
تعداد روزهای مه آلود توأم با سرمای شدید به ۱۵ تا ۲۵ روز میرسد, در مدتی که هوا مه آلود است یک پوشش برفی نازک (که در اصطلاح ملی به آن قرومی گویند) سطح تمام منطقه را می پوشاند.
میزان بارندگی در سالهای مختلف متفاوت است و بین ۲۳۰ تا ۶۳۸ میلی متر در سال می باشد متوسط بارندگی حدود ۳۰۰ میلی متر بوده است.
میزان باران در فصول مختلف سال به شرح زیر است:
۳۷ درصد بارندگی در فصل بهار
۱ درصد بارندگی در فصل تابستان
۱۹ درصد بارندگی در فصل پائیز
۴۳ درصد بارندگی در فصل زمستان
درجة حرارت
حداکثر درجة حرارت از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۳ برابر ۴۴ درجه در تیر ماه ۱۳۵۶ بوده است و حداقل درجة حرارت در بهمن ۱۳۵۲, برابر ۲۸- درجه بوده که نشانگر پائین بودن برودت است که بایستی توجه کافی در مورد کشت گیاهان به عمل آید, تا بتوانند در این درجه حرارت مقاومت نمایند و دچار سرمازدگی نگردند.
میزان رطوبت نسبی
متوسط میزان رطوبت نسبی در ماههای مختلف طی دورة آماری ۴۰-۶۳ برابر ۴۲/۴۷ میباشد که نشان دهندة خشکی هوا می باشد.

روزهای یخبندان
حداکثر ساعات آفتابی ۲/۳۵۷ ساعت در ماه خرداد و حداقل ساعات آفتابی در ماه دی ۷/۱۲۸ ساعت در ماه می باشد. از ۱۰ آذر تا ۱۰ اسفند اکثر روزها یخبندان است.
جهت و سرعت وزش باد
در زمستان بادها در ساعت ۳۰/۶ صبح بطور معمول در دو جهت غرب و جنوب غربی بوده و سرعت وزش در غرب به ۳۵ کیلومتر درساعت می رسد, وزش باد در جنوب غربی کمتر و ۲۶ کیلومتر در ساعت می باشد, در صبح تعداد دفعات وزش باد از سمت غرب و جنوب غربی به ترتیب ۰۱۲/۰ و ۰۱۱/۰ است. تعداد بادهای آرام که سرعت آنها از ۶/۲ کیلومتر در ساعت کمتر است به ۰۷۴/۰ و مابقی ۰۳/۰ بادهای شمالی و شرقی و سایر جهات را شامل می شود.
در ساعت ۳۰/۱۲ به طور محسوسی به تعداد بادهای غربی افزوده شده و به ۰۲۰/۰ می رسد و سرعت آن چندان تغییر نمی کند و در جهت جنوب غربی از تعداد بادها کاسته شده و به ۰۹/۰ می رسد و سرعت آن زیاد تغییر نمی یابد و تعداد بادهای آرام ۰۶۲/۰ را تشکیل داده و مابقی ۰۹/۰ بادها در جهات دیگر افزایش می یابد.
در ساعت ۳۰/۱۸ تعداد بادهای غربی افزوده شده و ۰۲۴/۰ و سرعت آن افزایش پیدا کرده و حداکثر به ۴۶ کیلومتر در ساعت میرسد. تعداد بادهای جنوب غربی نسبت به ساعت ۳۰/۱۲ کمی افزایش یافته و ۰۱۱/۰ رسیده و حدت آن نیز ۳۵ کیلومتر در ساعت است. تعداد بادهای آرام کمتر شده و ۰۵۵/۰ را تشکیل می دهد و مابقی ۱۰ درصد باد در جهات دیگر می باشد. نکته قابل توجه این است که با توجه به منحنی بادها در ماههای مختلف زمستان از تعداد بادهای آرام در اواخر زمستان به طور محسوسی کم شده و به بادهای با سرعت زیاد افزوده می شود.

جاذبه های طبیعی استان
منابع و تفرجگاه های آبی
دریاچه ها و تالاب ها
دریاچه میغان
دریاچه میغان آخرین حلقه اکولوژیک حوزه آبریز دشت اراک است که آبهای سطحی مسیل های فصلی را جذب می کند. گیاهان دشتی اطراف دریاچه میغان از گونه خشکی پسند و شور پسند هستند . مساحت دریاچه میغان با توجه به آب های ورودی آن از حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ کیلومتر مربع متغیر است . این محدوده از نظر اقلیمی زمستان های معتدل دارد و به جهت همین ویژگی , توقفگاه گروه های بزرگی از پرندگان مهاجراست که از نواحی سردسیر شمال به سرزمین های گرمسیر جنوب کوچ می کنند. این دریاچه درروزگاران گذشته به نام نمکزار فراهان مشهور بوده است. محیط دریاچه میغان از ۱۶ تا ۲۴ کیلومتر متغیر است و جزیره کوچکی در وسط آن قرار گرفته است که آثار و خرابه های ساختمانی در آن وجود دارد. آب دریاچه به قدری شور است که در هر لیتر آن در تابستان ۵۰ گرم, در بهار ۳۸ گرم و در زمستان ۲۸ گرم نمک وجود دارد. این دریاچه زیستگاه گروه های بزرگ پرندگان است و آب و هوای آن در فصل پاییز بسیار مناسب است .
دریاچه سد پانزده خرداد
سد پانزده خرداد در ۵ کیلومتری شهر دلیجان دریک منطقه اقلیمی خشک احداث گردیده و از یک منبع آب طبیعی به یک جاذبه جهانگردی تبدیل شده است. این سد علاوه بر تأمین آب آشامیدنی قم و دلیجان, آب مورد نیاز کشاورزان منطقه را نیز تأمین می کند. از ویژگی های این سد نزدیکی آ« به چشمه آب گرم محلات است. از چشمه آب گرم محلات نیز چشم انداز زیبای سد پدیدار است.
دریاچه سد غدیر
سد آبی – برقی غدیر در تنگه فرقان در ۲۵ کیلومتری شهر ساوه واقع شده است. این سد علاوه بر تامین آب کشاورزی دشت ساوه , آب آشامیدنی منطقه پایین دست سد را نیز تأمین می کند. این دریاچه و اراضی پیرامونی آن یکی از تفرجگاه های مناسب منطقه است و در فصل بهار و تابستان در اشکال مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
دریاچه سد خاکی هندودر
این سد خاکی در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر شازند و در ۲ کیلومتری شمال هندودر,, مجاور روستای قاییدان از توابع سربند واقع شده است. ظرفیت سد دو میلیون و پانصد متر مکعب آب است . در حال حاضر یکی از تفرجگاه های شهرستان شازند و استان مرکزی محسوب می شود و سرسبزی اطراف آن منظره زیبایی به وجود آورده است .
تالاب عمارت
این تالاب علاوه بر زیبایی چشمگیر, از جهات مختلف نیز نقشی حیاتی در منطقه ایفا می کند و یکی از منابع ارزشمند سیاحتی استان به شمار می آید. این تالاب ضمن تثبیت آب رودخانه شرا و آبیاری اراضی کشاورزی, از جنبه های زیست محیطی و تفرجگاهی نیز واجد اهمیت است . تالاب عمارت یکی از زیستگاه های مهم پرندگانی از قبیل اردک , غاز و حواصیل است که در حیات اکوسیستم جانوری و گیاهی منطقه نقش مهمی به عهده دارد. پیرامون این تالاب با فضای کوهستانی و آب و هوای مناسب همواره مورد توجه گردشگران بوده است .