پایان نامه ی تاریخ تحلیلی چهارمین دوره مجلس شورای ملی. doc
نوع فایل: word
قابل ویرایش 160 صفحه
پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد «M.A»
گرایش: ایران دوره اسلامی
چکیده:
بعد از صدور فرمان مشروطیت و دموکراتیک شدن سیستم اداره مملکت، مجلس به عنوان مهم‌ترین دستاورد جنبش مشروطیت، کانون توجه بسیاری قرار گرفت. با شکل‌گیری مجلس، حکومت مطلقه حاکمان جای خود را به حکومت قانونمند و مردم بر مردم داد. بنابراین مجلس می‌بایست در این راستا نقش بسزایی را ایفا نماید.
پژوهش حاضر به بررسی چهارمین دوره مجلس شورای ملی (1302-1300هـ.ش/ 1341ـ1339هـ.ق)، به عنوان یکی از مهم‌ترین ادوار قانونگذاری عصر مشروطیت پرداخته است. در حالی که مجلس اول تا سوم هرکدام به دلایلی خاص، تا آخر دوره قانونی خود دوام نیافتند، مجلس چهارم به عنوان اولین مجلس تاریخ مشروطیت محسوب می‌شود که تا پایان دوره قانونی خود دوام یافت و قوانین مهمی را نیز به تصویب رسانید. نکته قابل توجه این که این مجلس بعد از فترت طولانی و بی‌سابقه، گشایش یافت که بر اهمیت موضوع می‌افزاید.
این پژوهش بر آن است که با روش تحلیل تاریخی، روند شکل‌گیری و عمر دو ساله مجلس چهارم را مورد بررسی قرار دهد. پژوهش در دو مقطع تاریخی مهم مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد. مقطع نخست، قبل از گشایش مجلس است که به بررسی و تحلیل اوضاع انتخابات این دوره می‌پردازد. در مقطع دوم، اوضاع کلی مجلس که شامل وضعیت فراکسیون‌ها، مهم‌ترین مصوبات، برخورد مجلس و دولت، بازتاب تحولات سیاسی کشور در مجلس و شورش‌های همزمان با آن می‌شود مورد بررسی قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که پژوهش حاضر به مسایلی چون دولت، رویدادهای جاری و قیام‌های همزمان از منظر مجلس نگریسته است.
واژه‌های کلیدی: مشروطیت، مجلس شورای ملی، انتخابات، فراکسیون، لایحه، طرح قانونی، قانون و...
موضوع پژوهش:
با صدور فرمان مشروطیت، ساختار حکومت از قدرت مطلقه به حکومت دموکراتیک و مشارکت سیاسی مردم در اداره مملکت تغییر یافت. قطعاً در این میان مجلس شورای ملی به عنوان یکی از ارکان مشروطیت و نظام جدید سیاسی از اهمیت بسیاری برخوردار بود. هرچند مجلس همواره با مشکلات بسیاری مواجه شد که به ناپایداری عمر این نهاد انجامید، ولیکن این مسأله از اهمیت موضوع نمی‌کاهد. به طوری که مشروطه‌خواهان تلاش بسیاری برای باز نگه‌داشتن مجلس و جلوگیری از دوره‌های فترت به عمل می‌آورند. این موضوع در مجلس چهارم شکل ملموس‌تری به خود می‌گیرد، زیرا این مجلس بعد از فترتی بی‌سابقه گشایش یافت. بنابراین مجلس شورای ملی همواره از اهمیت بسیار بالایی برخودار بوده است. در این پژوهش تلاش شده است که چهارمین دوره قانونگذاری مشروطیت با تکیه بر مسایل مختلف مرتبط با مجلس
مورد ارزیابی قرار گیرد.
فهرست مطالب:
موضوع پژوهش
سابقه و ضرورت انجام تحقیق
محدوده پژوهش
اهمیت موضوع
نوع و روش انجام تحقیق
سازماندهی تحقیق
نقد و بررسی مهم‌ترین منابع و مآخذ
مقدمه
فصل اول:
بررسی نحوه اجرای انتخابات و مقدمات افتتاح مجلس چهارم شورای ملی:
1ـ چهارچوب حقوقی انتخابات مجلس شورای ملی در دوره چهارم
2ـ برگزاری انتخابات مجلس چهارم شورای ملی:
الف: دولت دوم وثوق‌الدوله و انجام بخشی از انتخابات مجلس چهارم
ب: مشیرالدوله و روند پی‌گیری انتخابات مجلس چهارم
ج: مسأله افتتاح مجلس از دولت مشیرالدوله تادولت قوام‌السلطنه
3ـ احزاب و انتخابات مجلس چهارم
4ـ مقدمات افتتاح مجلس چهارم شورای ملی
5ـ کیفیت برگزاری انتخابات و شکایات مرتبط با آن
6ـ طرح و بررسی اعتبارنامه‌های نمایندگان مجلس چهارم شورای ملی
فصل دوم:
ساختار مجلس چهارم شورای ملی
1ـ نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی
الف ـ اولین نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی (مصوبه 29 شعبان 1324هـ.ش)
ب ـ دومین نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی (مصوبه 26 ذیحجه 1327 هـ.ق)
ج ـ مجالس سوم و چهارم شورای ملی؛ تلاش برای اصلاح نظام‌نامه
2ـ تشکیل هیئت رئیسه مجلس چهارم شورای ملی
3ـ تشکیل کمیسیون‌های مجلس چهارم شورای ملی
الف ـ کمیسیون رسیدگی به عملیات زمامداران دوره فترت
ب ـ کمسیون اصلاح قانون انتخابات
4ـ روند شکل‌گیری و فعالیت احزاب از مجلس اول تا مجلس سوم شورای ملی (1333-1324هـ.ق/1294-1285هـ.ق)
5ـ مجلس چهارم شورای ملی: روند شکل‌گیری و فعالیت احزاب
الف: حزب اصلاح‌طلب
ب: حزب سوسیالیست
ج: مجلس چهارم شورای ملی و احزاب فرعی
د: احزاب از دیدگاه نمایندگان مجلس چهارم شورای ملی
6ـ مجلس چهارم شورای ملی و مهم‌ترین مصوبات:
الف ـ مجلس چهارم و لایحه نفت
ب ـ مجلس چهارم و قانون بودجه
ج ـ قانون استخدام مستشاران مالیه
1-ج) قانون استخدام دکتر میلسپو (Millspough)، رئیس کل مالیه ایران
2-ج) قانون استخدام هشت نفر متخصص مالیه تبعه دولت آمریکا
3-ج) قانون استخدام مسیولامبرمولیتر (Lumber Moliter) به سمت کل گمرکات ایران
4-ج) قانون استخدام مسترگلامان (M.Gelaman) آمریکایی جهت اداره کردن بانک ملی ایران
فصل سوم:
مجلس و دولت
1ـ کابینه اول قوام‌السلطنه
2ـ کابینه مشیرالدوله
3ـ کابینه دوم قوام‌السلطنه
4ـ کابینه مستوفی الممالک
فصل چهارم:
بازتاب تحولات سیاسی در مجلس
1ـ مجلس چهارم؛ ظهور و قدرت‌گیری رضاخان
2ـ مجلس چهارم، شورش آشوب و جنبش‌های سیاسی همزمان
3ـ مجلس چهارم و بررسی دیدگاههای مختلف پیرامون آن
نتیجه‌گیری
منابع و مآخذ
منابع و مأخذ:
الف. اسناد:
1- اسناد منتشره نشده:
1-1) اسناد موزه و مجلس شورای اسلامی
2-1) سازمان اسناد ملی
3-1) موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
2- اسناد منتشر شده:
4- اسناد روحانیت و مجلس، به کوشش منصوره تدین‌پور، زیرنظر غلامرضا فدایی عراقی، انتشارات کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای ملی، چاپ اول، تهران، 1375.
5- انتخابات زنجان در مجلس چهارم؛ رساله‌ای منتشر نشده از علامه دهخدا، به کوشش علی‌آل داوود،ادبیات تربیت معلم، دوره جدید، سال 2، شماره 8-6، 1368.
6- قباله تاریخ، به کوشش ایرج افشار، انتشارات طلایه، چاپ اول، تهران، 1368.
7- مجموعه مصوبات ادوار اول و دوم قانونگذاری مجلس شورای ملی، اداره قوانین و مطبوعات مجلس شورای ملی، 1318.
8- مجموعه مصوبات ادوار سوم و چهارم قانونگذاری مجلس شورای ملی، اداره قوانین و مطبوعات مجلس شورای ملی، 1319.
9- مجموعه مکاتبات، اسناد خاطرات و آثار فیروز میرزا فرمانفرما (نصرت‌الدوله)، به کوشش منصوره اتحادیه، سیروس سعدوندیان، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1369.
10- مخابرات استرآباد؛ گزارش‌های حسینقلی مقصودلو، وکیل‌الدوله، به کوشش ایرج افشار، محمد رسول دریاگشت، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1363.
11- مدرس و مجلس؛ نامه‌ها و اسناد، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، 1373.
12- مستشارالدوله، صادق؛ خاطرات و اسناد (مجموعه سوم، راپرت‌های پلیس مخفی از شایعات شهری سالهای 1333 و 1235 قمری)، به کوشش ایرج افشار، انتشارات طلایه، چاپ اول، 1367.
13- معاصر، حسن؛ تاریخ استقرار مشروطیت در ایران (مستفرجه از روی اسناد محرمانه وزارت امور خارجه انگلستان)، انتشارات ابن‌سینا، بی‌جا، بی‌تا.
ب. روزنامه‌ها:
14- ایران
15- رعد
16- شفق سرخ
17- نوبهار
18- نهضت شرق
ج ـ متون تاریخی:
19- دولت‌آبادی، یحیی؛ حیات یحیی، انتشارات عطار و فردوسی، تهران، 1362.
20- کرمانی، ناظم‌الاسلام؛ تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، مؤسسه انتشارات آگاه و انتشارات نوین، چاپ چهارم، تهران 1362.
21- کسروی، احمد؛ تاریخ مشروطه ایران، انتشارات امیرکبیر، چاپ نوزدهم، تهران، 1378.
22- کسروی، احمد؛ تاریخ هجده ساله آذربایجان، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوازدهم، تهران، 1378.
23- مختصر تاریخ مجلس ملی ایران، انتشارات اداره روزنامه کاوه، برلین، شماره 5، 1337.
24- مذاکرات مجلس چهارم شورای ملی، اداره روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، 1333ش/
25- مذاکرات مجلس دوم شورای ملی، ضمیمه روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، چاپخانه مجلس، 1325.
26- مذاکرات مجلس سوم شورای ملی، روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، 1327.
27- معارضین انتخابات کرمانشاهان، مطبعه تهران، تهران، اول اسد 1300 مطابق 18 ذیقعده 1339.
28- ملک‌زاده، مهدی؛ تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، انتشارات علمی، چاپ دوم، تهران، 1363.
29- هدایت (مخبرالسلطنه)، مهدیقلی؛ طلوع مشروطیت، به کوشش امیراسماعیلی، انتشارات جام، 1363.
30- هدایت، مهدیقلی؛ گزارش ایران قاجاریه و مشرویت، نشر نقره، چاپ سوم، تهران، 1363.
د ـ خاطرات:
31- خاطرات احتشام‌السلطنه، به کوشش سیدمحمد مهدی موسوی، انتشارات زوار، چاپ دوم، 1368.
32- اردلان، امان‌الله؛ خاطرات حاج عزالممالک اردلان، زندگی در دوران شش پادشاه، تنظیم و تحشیه باقر عاقلی، نشر نامک، چاپ اول، 1372.
33- ارباب کیخسرو، شاهرخ (خاطرات)؛ به کوشش شاهرخ شاهرخ وراشناراتیر، ترجمه غلامحسین میرزا صالح، انتشارات مازیار، تهران، 1382.
34- اعظام قدسی (اعظام الوزراره)، حسن؛ خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله ایران، انتشارات ابوریحان، چاپ اول، 1349.
35- انتظام، نصرالله؛ (خاطرات) شهریور 1320 از دیدگاه دربار، اسناد ملی ایران، به کوشش محمدرضا عباسی و بهروز طیرانی، دفتر انتشارات و پژوهشی، چاپ شقایق، چاپ دوم، 1371.
36- بختیاری، سردار اسعد (خاطرات) نوشته جعفرقلی‌خان امیربهادر، به کوشش ایرج افشار، انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1372.
37- بزرگ امید، ابوالحسن؛ از ماست که برماست (محتوی خاطرات و مشاهدات بزرگ امید)، انتشارات پیروز، بی‌جا، 1325.
38- بهرامی، عبدالله؛ خاطرات عبدالله بهرامی از آخر سلطنت ناصرالدین شاه تا اول کودتا، انتشارات علمی، چاپ اول، 1363.
39- دولت‌آبادی، علی محمد (خاطرات)؛ انتشارات فردوس و انتشارات ایران و اسلام، چاپ اول، تهران، 1362.
40- سپهر، احمدعلی؛ ایران در جنگ بزرگ، انتشارات بانک ملی ایران، تهران، 1336.
41- سپهر، احمدعلی؛ خاطرات مورخ‌الدوله سپهر، به کوشش احمد سمیعی، نشر نامک، چاپ اول، 1374.
42- سیف پورفاطمی؛ آئینه عبرت به کوشش علی دهباشی، انتشارات شهاب ثاقب و انتشارات سخن، چاپ اول، 1378.
43- عبده، جلال؛ چهل سال در صحنه قضایی، سیاسی، دیپلماسی ایران و جهان، ویرایش و تنظیم از مجید تفرشی، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ اول، 1368.
44- فرخ (معتصم‌السلطنه)، سید مهدی؛ خاطرات سیاسی، سازمان انتشارات جاویدان، بی‌جا، بی‌تا.
45- قهرمان میرزا (سالور)، روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، به کوشش مسعود سالور، ایرج افشار، انتشارات اساطیر، چاپ اول، تهران، 1379.
46- کحال‌زاده، ابوالقاسم (خاطرات)، به کوشش مرتضی کامران، نشر فرهنگ، چاپ اول، بی‌جا، 1363.
47- کمره‌ای، سیدمحمد؛ روزنامه خاطرات، به کوشش محمدجواد مرادی‌نیا، انتشارات شیراز، تهران، چاپ اول، 1382.
48- مستوفی، عبدالله؛ شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، چاپ تهران مصور، تهران، 1343.
49- میلسپو (Millspough)، آرتور؛ مأموریت آمریکائیها در ایران، ترجمه دکتر حسین ابوترابیان، انتشارات پیام، بی‌جا، بی‌تا.
50- هدایت، مهدیقلی؛ خاطرات و خطرات گوشه‌ای از تاریخ شش پادشاه و گوشه‌ای از دوره زندگی من، انتشارات کتابفروشی زوار، تهران، چاپ دوم، 1344.
ذ ـ مطالعات و تحقیقات:
51- آبراهامیان، یرواند؛ ایران بین دو انقلاب (درآمدی بر جامعه‌شناسی ایران معاصر)، ترجمه گل‌محمدی و محمد ابراهیم فتحی، تهران، نشر نی، 1377.
52- آدمیت، فریدون؛ فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، انتشارات پیام، چاپ دوم، تهران، 1369.
53- آدمیت، فریدون، مجلس اول و بحران آزادی، انتشارات روشنگران، چاپ سوم، بی‌جا، بی‌تا،
54- آذری، علی؛ قیام کلنل محمدتقی خان پسیان در خراسان، بنگاه مطبوعات صفی علیشاه، چاپ مروی، چاپ هشتم، 1368.
55- آوری، پیتر، (Peter Avery)، تاریخ معاصر ایران، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، چاپ دوم، 1369.
56- اتحادیه، منصوره؛ احزاب سیاسی در مجلس سوم، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1371.
57- اتحادیه، منصوره؛ پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت در دوره اول و دوم مجلس شورای ملی، تهران، نشر گستره، 1361.
58- اتحادیه، منصوره، مجلس و انتخابات از مشروطه تا پایان قاجاریه، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، 1375.
59- اتحادیه، منصوره؛ مرامنامه‌ها و نظام‌نامه‌های احزاب سیاسی ایران در دومین دوره مجلس شورای ملی، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1361.
60- باستانی پاریزی، محمدابراهیم، تلاش آزادی، انتشارات نوین، چاپ چهارم، 2536.
61- بهار، محمدتقی (ملک‌الشعراء)؛ تاریخ مختصر احزاب سیاسی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم، تهران، 1380.
62- بهنود، مسعود؛ دولتهای ایران از سوم اسفند 1299 تا 22 بهمن 1357، انتشارات جاویدان، چاپ پنجم، بی‌جا، 1370.
63- پورشالچی، محمد؛ میوه‌های دار، تاریخ جنبش‌های مردمی و مذهبی ملت ایران در قرن حاضر، عصر قاجار (1923-1890)، ترجمه محمود پورشالچی، انتشارات زرین، چاپ اول، 1376.
64- تبریزنیا، حسین؛ علل ناپایداری احزاب سیاسی در ایران، با مقدمه علی باقری، مرکز نشر بین‌الملل، چاپ اول، 1371.
65- ترتبی سنجابی، محمود؛ قربانیان باور و احزاب سیاسی ایران، انتشارات آسیا، چاپ اول، بی‌جا، 1375.
66- جودت، حسین؛ از صدر مشروطیت تا انقلاب سفید، تاریخچه فرّ دموکرات و جمعیت عامیون ایران، چاپخانه درخشان، بی‌جا، 1348.
67- ذاکر حسین، عبدالکریم؛ ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، نشر علم، چاپ اول، 1377.
68- راوندی، مرتضی؛ سیر قانون و دادگستری در ایران، نشر چشمه و کتابسرای بابل، چاپ اول، (تهران، بابل)، 1368.
69- رایین، اسماعیل؛ انجمن‌های سری در انقلاب مشروطیت ایران، چاپخانه تهران مصور، 1345.
70- زمانی، صفر؛ تاریخچه احزاب و حزب دموکرات، نشر واژه آرا، چاپ اول، تهران، 1379.
71- ساغررانی، لطف‌الله؛ فهرست اسامی و مشخصات نمایندگان 24 دوره مجلس شورای ملی، دفتر انتخابات وزارت کشور، نشریه شماره 5، 1368.
72- سایلی کرده ده، مجید؛ سیر تحول قوانین انتخابات در ایران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران، 1378.
73- سفری، محمدعلی؛ مشروطه‌سازان، نشر علم، چاپ اول، 1370.
74- سیری در 24 دوره قانونگذاری مجلس شورای ملی و دولتهای همزمان با آن، دفتر انتخابات، بی‌جا، 1368.
75- شجیعی، زهرا؛ نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، انتشارات سخن، چاپ اول، 1372.
76- شجیعی زهرا؛ نمایندگان مجلس شورای ملی در بیست و یک دوره قانونگذاری، انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی تهران، 1344.
77- شیخ‌الاسلامی، محمد جواد؛ سیمای احمد شاه قاجار، نشر گفتار، چاپ اول، تهران، 1368.
78- ضرغام بروجنی، جمشید؛ دولتهای ایران در عصر مشروطیت، اداره کل قوانین، تهران، بی‌تا.
79- عابدی، کامیار؛ زندگی و شعر ملک‌الشعراء بهار، به یاد میهن، نشر ثالث، چاپ اول، تهران، 1376.
80- عاقلی، باقر؛ میرزا احمدخان قوام‌السلطنه در دوران قاجاریه و پهلوی، انتشارات جاویدان، چاپ اول، 1376.
81- عاقلی،باقر؛ نصرت‌الدوله فیروز میرزا از رویای پادشاهی تا زندان رضاشاهی، انتشارات نامک، چاپ هشتم، تهران، 1373.
82- عشقی، محمدرضا بنی‌ابوالقاسم؛ کلیات مصور عشقی، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1354.
83- غنی، سیروس؛ ایران برآمدن رضاخان و نقش انگلیسی‌ها، ترجمه حسن کامشاد، انتشارات نیلوفر، چاپ اول، 1377.
84- فرمانفرمائیان، مهرماه؛ زندگی‌نامه عبدالحسین فرمانفرما، انتشارات توس، چاپ اول، 1377.
85- کاتوزیان، محمدعلی؛ اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، نشر مرکز، چاپ هفتم، تهران، 1379.
86- کاتوزیان، محمدعلی؛ تضاد دولت و ملت، نظریه تاریخ و سیاست در ایران، ترجمه علیرضا طیب، نشر نی، چاپ اول، تهران، 1380.
87- کاتوزیان، محمدعلی؛ دولت و جامعه در ایران انقراض قاجاریه و استقرار پهلوی، ترجمه حسن افشار، نشر مرکز، چاپ دوم، تهران، 1380.
88- لوسوئور، امیل؛ زمینه‌چینی‌های انگلیس برای کودتای 1299، ترجمه ولی الله شادان، انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1373.
89- محیط مافی، هاشم؛ مقدمات مشروطیت، به کوشش مجید تفرشی و جواد جان فدا، انتشارات فردوسی، چاپ اول، تهران، 1362.
90- مروارید، یونس؛ از مشروطه تا جمهوری، نگاهی به ادوار مجالس قانونگذاری در دوران مشروطیت، نشر اوحدی، چاپ اول، تهران، 1377.
91- مکی، حسین؛ تاریخ بیست ساله ایران، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، تهران، 1358.
92- مکی، حسین؛ زندگانی سیاسی سلطان احمدشاه، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1357.
93- ملیکف، ا-س؛ استقرار دیکتاتوری رضاخان در ایران، ترجمه سیروس ایزدی، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، تهران، 1358.
94- نوایی، عبدالحسین؛ دولتهای ایران از آغاز مشروطیت تا اولتیماتوم، انتشارات بابک، تهران، 2535.
95- نوایی، عبدالحسین؛ فتح تهران (گوشه‌ای از تاریخ مشروطیت)، انتشارات بابک، چاپ اول، تهران، 2536.
96- نوذری، عزت‌الله، تاریخ احزاب سیاسی ایران، انتشارات نوید شیراز، شیراز، 1380.
97- ورهرام، غلامرضا؛ تاریخ سیاسی و سازمانهای اجتماعی در ایران عصر قاجار، انتشارات معین، چاپ دوم، تهران، 1369.
98- یغمایی، اقبال، کارنامه رضاشاه کبیر، بنیانگذار ایران نوین، انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر تهران، 2535 ]1355[.
99- David L.sills, international encyclopedia of the social siences, the macillan company & the free press, New york, 1972.
پایان نامه ی تاریخ تحلیلی چهارمین دوره مجلس شورای ملی. doc
نوع فایل: word
قابل ویرایش 160 صفحه
پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد «M.A»
گرایش: ایران دوره اسلامی
چکیده:
بعد از صدور فرمان مشروطیت و دموکراتیک شدن سیستم اداره مملکت، مجلس به عنوان مهم‌ترین دستاورد جنبش مشروطیت، کانون توجه بسیاری قرار گرفت. با شکل‌گیری مجلس، حکومت مطلقه حاکمان جای خود را به حکومت قانونمند و مردم بر مردم داد. بنابراین مجلس می‌بایست در این راستا نقش بسزایی را ایفا نماید.
پژوهش حاضر به بررسی چهارمین دوره مجلس شورای ملی (1302-1300هـ.ش/ 1341ـ1339هـ.ق)، به عنوان یکی از مهم‌ترین ادوار قانونگذاری عصر مشروطیت پرداخته است. در حالی که مجلس اول تا سوم هرکدام به دلایلی خاص، تا آخر دوره قانونی خود دوام نیافتند، مجلس چهارم به عنوان اولین مجلس تاریخ مشروطیت محسوب می‌شود که تا پایان دوره قانونی خود دوام یافت و قوانین مهمی را نیز به تصویب رسانید. نکته قابل توجه این که این مجلس بعد از فترت طولانی و بی‌سابقه، گشایش یافت که بر اهمیت موضوع می‌افزاید.
این پژوهش بر آن است که با روش تحلیل تاریخی، روند شکل‌گیری و عمر دو ساله مجلس چهارم را مورد بررسی قرار دهد. پژوهش در دو مقطع تاریخی مهم مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد. مقطع نخست، قبل از گشایش مجلس است که به بررسی و تحلیل اوضاع انتخابات این دوره می‌پردازد. در مقطع دوم، اوضاع کلی مجلس که شامل وضعیت فراکسیون‌ها، مهم‌ترین مصوبات، برخورد مجلس و دولت، بازتاب تحولات سیاسی کشور در مجلس و شورش‌های همزمان با آن می‌شود مورد بررسی قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که پژوهش حاضر به مسایلی چون دولت، رویدادهای جاری و قیام‌های همزمان از منظر مجلس نگریسته است.
واژه‌های کلیدی: مشروطیت، مجلس شورای ملی، انتخابات، فراکسیون، لایحه، طرح قانونی، قانون و...
موضوع پژوهش:
با صدور فرمان مشروطیت، ساختار حکومت از قدرت مطلقه به حکومت دموکراتیک و مشارکت سیاسی مردم در اداره مملکت تغییر یافت. قطعاً در این میان مجلس شورای ملی به عنوان یکی از ارکان مشروطیت و نظام جدید سیاسی از اهمیت بسیاری برخوردار بود. هرچند مجلس همواره با مشکلات بسیاری مواجه شد که به ناپایداری عمر این نهاد انجامید، ولیکن این مسأله از اهمیت موضوع نمی‌کاهد. به طوری که مشروطه‌خواهان تلاش بسیاری برای باز نگه‌داشتن مجلس و جلوگیری از دوره‌های فترت به عمل می‌آورند. این موضوع در مجلس چهارم شکل ملموس‌تری به خود می‌گیرد، زیرا این مجلس بعد از فترتی بی‌سابقه گشایش یافت. بنابراین مجلس شورای ملی همواره از اهمیت بسیار بالایی برخودار بوده است. در این پژوهش تلاش شده است که چهارمین دوره قانونگذاری مشروطیت با تکیه بر مسایل مختلف مرتبط با مجلس
مورد ارزیابی قرار گیرد.
فهرست مطالب:
موضوع پژوهش
سابقه و ضرورت انجام تحقیق
محدوده پژوهش
اهمیت موضوع
نوع و روش انجام تحقیق
سازماندهی تحقیق
نقد و بررسی مهم‌ترین منابع و مآخذ
مقدمه
فصل اول:
بررسی نحوه اجرای انتخابات و مقدمات افتتاح مجلس چهارم شورای ملی:
1ـ چهارچوب حقوقی انتخابات مجلس شورای ملی در دوره چهارم
2ـ برگزاری انتخابات مجلس چهارم شورای ملی:
الف: دولت دوم وثوق‌الدوله و انجام بخشی از انتخابات مجلس چهارم
ب: مشیرالدوله و روند پی‌گیری انتخابات مجلس چهارم
ج: مسأله افتتاح مجلس از دولت مشیرالدوله تادولت قوام‌السلطنه
3ـ احزاب و انتخابات مجلس چهارم
4ـ مقدمات افتتاح مجلس چهارم شورای ملی
5ـ کیفیت برگزاری انتخابات و شکایات مرتبط با آن
6ـ طرح و بررسی اعتبارنامه‌های نمایندگان مجلس چهارم شورای ملی
فصل دوم:
ساختار مجلس چهارم شورای ملی
1ـ نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی
الف ـ اولین نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی (مصوبه 29 شعبان 1324هـ.ش)
ب ـ دومین نظام‌نامه داخلی مجلس شورای ملی (مصوبه 26 ذیحجه 1327 هـ.ق)
ج ـ مجالس سوم و چهارم شورای ملی؛ تلاش برای اصلاح نظام‌نامه
2ـ تشکیل هیئت رئیسه مجلس چهارم شورای ملی
3ـ تشکیل کمیسیون‌های مجلس چهارم شورای ملی
الف ـ کمیسیون رسیدگی به عملیات زمامداران دوره فترت
ب ـ کمسیون اصلاح قانون انتخابات
4ـ روند شکل‌گیری و فعالیت احزاب از مجلس اول تا مجلس سوم شورای ملی (1333-1324هـ.ق/1294-1285هـ.ق)
5ـ مجلس چهارم شورای ملی: روند شکل‌گیری و فعالیت احزاب
الف: حزب اصلاح‌طلب
ب: حزب سوسیالیست
ج: مجلس چهارم شورای ملی و احزاب فرعی
د: احزاب از دیدگاه نمایندگان مجلس چهارم شورای ملی
6ـ مجلس چهارم شورای ملی و مهم‌ترین مصوبات:
الف ـ مجلس چهارم و لایحه نفت
ب ـ مجلس چهارم و قانون بودجه
ج ـ قانون استخدام مستشاران مالیه
1-ج) قانون استخدام دکتر میلسپو (Millspough)، رئیس کل مالیه ایران
2-ج) قانون استخدام هشت نفر متخصص مالیه تبعه دولت آمریکا
3-ج) قانون استخدام مسیولامبرمولیتر (Lumber Moliter) به سمت کل گمرکات ایران
4-ج) قانون استخدام مسترگلامان (M.Gelaman) آمریکایی جهت اداره کردن بانک ملی ایران
فصل سوم:
مجلس و دولت
1ـ کابینه اول قوام‌السلطنه
2ـ کابینه مشیرالدوله
3ـ کابینه دوم قوام‌السلطنه
4ـ کابینه مستوفی الممالک
فصل چهارم:
بازتاب تحولات سیاسی در مجلس
1ـ مجلس چهارم؛ ظهور و قدرت‌گیری رضاخان
2ـ مجلس چهارم، شورش آشوب و جنبش‌های سیاسی همزمان
3ـ مجلس چهارم و بررسی دیدگاههای مختلف پیرامون آن
نتیجه‌گیری
منابع و مآخذ
منابع و مأخذ:
الف. اسناد:
1- اسناد منتشره نشده:
1-1) اسناد موزه و مجلس شورای اسلامی
2-1) سازمان اسناد ملی
3-1) موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
2- اسناد منتشر شده:
4- اسناد روحانیت و مجلس، به کوشش منصوره تدین‌پور، زیرنظر غلامرضا فدایی عراقی، انتشارات کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای ملی، چاپ اول، تهران، 1375.
5- انتخابات زنجان در مجلس چهارم؛ رساله‌ای منتشر نشده از علامه دهخدا، به کوشش علی‌آل داوود،ادبیات تربیت معلم، دوره جدید، سال 2، شماره 8-6، 1368.
6- قباله تاریخ، به کوشش ایرج افشار، انتشارات طلایه، چاپ اول، تهران، 1368.
7- مجموعه مصوبات ادوار اول و دوم قانونگذاری مجلس شورای ملی، اداره قوانین و مطبوعات مجلس شورای ملی، 1318.
8- مجموعه مصوبات ادوار سوم و چهارم قانونگذاری مجلس شورای ملی، اداره قوانین و مطبوعات مجلس شورای ملی، 1319.
9- مجموعه مکاتبات، اسناد خاطرات و آثار فیروز میرزا فرمانفرما (نصرت‌الدوله)، به کوشش منصوره اتحادیه، سیروس سعدوندیان، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1369.
10- مخابرات استرآباد؛ گزارش‌های حسینقلی مقصودلو، وکیل‌الدوله، به کوشش ایرج افشار، محمد رسول دریاگشت، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1363.
11- مدرس و مجلس؛ نامه‌ها و اسناد، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، 1373.
12- مستشارالدوله، صادق؛ خاطرات و اسناد (مجموعه سوم، راپرت‌های پلیس مخفی از شایعات شهری سالهای 1333 و 1235 قمری)، به کوشش ایرج افشار، انتشارات طلایه، چاپ اول، 1367.
13- معاصر، حسن؛ تاریخ استقرار مشروطیت در ایران (مستفرجه از روی اسناد محرمانه وزارت امور خارجه انگلستان)، انتشارات ابن‌سینا، بی‌جا، بی‌تا.
ب. روزنامه‌ها:
14- ایران
15- رعد
16- شفق سرخ
17- نوبهار
18- نهضت شرق
ج ـ متون تاریخی:
19- دولت‌آبادی، یحیی؛ حیات یحیی، انتشارات عطار و فردوسی، تهران، 1362.
20- کرمانی، ناظم‌الاسلام؛ تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، مؤسسه انتشارات آگاه و انتشارات نوین، چاپ چهارم، تهران 1362.
21- کسروی، احمد؛ تاریخ مشروطه ایران، انتشارات امیرکبیر، چاپ نوزدهم، تهران، 1378.
22- کسروی، احمد؛ تاریخ هجده ساله آذربایجان، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوازدهم، تهران، 1378.
23- مختصر تاریخ مجلس ملی ایران، انتشارات اداره روزنامه کاوه، برلین، شماره 5، 1337.
24- مذاکرات مجلس چهارم شورای ملی، اداره روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، 1333ش/
25- مذاکرات مجلس دوم شورای ملی، ضمیمه روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، چاپخانه مجلس، 1325.
26- مذاکرات مجلس سوم شورای ملی، روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، 1327.
27- معارضین انتخابات کرمانشاهان، مطبعه تهران، تهران، اول اسد 1300 مطابق 18 ذیقعده 1339.
28- ملک‌زاده، مهدی؛ تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، انتشارات علمی، چاپ دوم، تهران، 1363.
29- هدایت (مخبرالسلطنه)، مهدیقلی؛ طلوع مشروطیت، به کوشش امیراسماعیلی، انتشارات جام، 1363.
30- هدایت، مهدیقلی؛ گزارش ایران قاجاریه و مشرویت، نشر نقره، چاپ سوم، تهران، 1363.
د ـ خاطرات:
31- خاطرات احتشام‌السلطنه، به کوشش سیدمحمد مهدی موسوی، انتشارات زوار، چاپ دوم، 1368.
32- اردلان، امان‌الله؛ خاطرات حاج عزالممالک اردلان، زندگی در دوران شش پادشاه، تنظیم و تحشیه باقر عاقلی، نشر نامک، چاپ اول، 1372.
33- ارباب کیخسرو، شاهرخ (خاطرات)؛ به کوشش شاهرخ شاهرخ وراشناراتیر، ترجمه غلامحسین میرزا صالح، انتشارات مازیار، تهران، 1382.
34- اعظام قدسی (اعظام الوزراره)، حسن؛ خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله ایران، انتشارات ابوریحان، چاپ اول، 1349.
35- انتظام، نصرالله؛ (خاطرات) شهریور 1320 از دیدگاه دربار، اسناد ملی ایران، به کوشش محمدرضا عباسی و بهروز طیرانی، دفتر انتشارات و پژوهشی، چاپ شقایق، چاپ دوم، 1371.
36- بختیاری، سردار اسعد (خاطرات) نوشته جعفرقلی‌خان امیربهادر، به کوشش ایرج افشار، انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1372.
37- بزرگ امید، ابوالحسن؛ از ماست که برماست (محتوی خاطرات و مشاهدات بزرگ امید)، انتشارات پیروز، بی‌جا، 1325.
38- بهرامی، عبدالله؛ خاطرات عبدالله بهرامی از آخر سلطنت ناصرالدین شاه تا اول کودتا، انتشارات علمی، چاپ اول، 1363.
39- دولت‌آبادی، علی محمد (خاطرات)؛ انتشارات فردوس و انتشارات ایران و اسلام، چاپ اول، تهران، 1362.
40- سپهر، احمدعلی؛ ایران در جنگ بزرگ، انتشارات بانک ملی ایران، تهران، 1336.
41- سپهر، احمدعلی؛ خاطرات مورخ‌الدوله سپهر، به کوشش احمد سمیعی، نشر نامک، چاپ اول، 1374.
42- سیف پورفاطمی؛ آئینه عبرت به کوشش علی دهباشی، انتشارات شهاب ثاقب و انتشارات سخن، چاپ اول، 1378.
43- عبده، جلال؛ چهل سال در صحنه قضایی، سیاسی، دیپلماسی ایران و جهان، ویرایش و تنظیم از مجید تفرشی، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ اول، 1368.
44- فرخ (معتصم‌السلطنه)، سید مهدی؛ خاطرات سیاسی، سازمان انتشارات جاویدان، بی‌جا، بی‌تا.
45- قهرمان میرزا (سالور)، روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، به کوشش مسعود سالور، ایرج افشار، انتشارات اساطیر، چاپ اول، تهران، 1379.
46- کحال‌زاده، ابوالقاسم (خاطرات)، به کوشش مرتضی کامران، نشر فرهنگ، چاپ اول، بی‌جا، 1363.
47- کمره‌ای، سیدمحمد؛ روزنامه خاطرات، به کوشش محمدجواد مرادی‌نیا، انتشارات شیراز، تهران، چاپ اول، 1382.
48- مستوفی، عبدالله؛ شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، چاپ تهران مصور، تهران، 1343.
49- میلسپو (Millspough)، آرتور؛ مأموریت آمریکائیها در ایران، ترجمه دکتر حسین ابوترابیان، انتشارات پیام، بی‌جا، بی‌تا.
50- هدایت، مهدیقلی؛ خاطرات و خطرات گوشه‌ای از تاریخ شش پادشاه و گوشه‌ای از دوره زندگی من، انتشارات کتابفروشی زوار، تهران، چاپ دوم، 1344.
ذ ـ مطالعات و تحقیقات:
51- آبراهامیان، یرواند؛ ایران بین دو انقلاب (درآمدی بر جامعه‌شناسی ایران معاصر)، ترجمه گل‌محمدی و محمد ابراهیم فتحی، تهران، نشر نی، 1377.
52- آدمیت، فریدون؛ فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، انتشارات پیام، چاپ دوم، تهران، 1369.
53- آدمیت، فریدون، مجلس اول و بحران آزادی، انتشارات روشنگران، چاپ سوم، بی‌جا، بی‌تا،
54- آذری، علی؛ قیام کلنل محمدتقی خان پسیان در خراسان، بنگاه مطبوعات صفی علیشاه، چاپ مروی، چاپ هشتم، 1368.
55- آوری، پیتر، (Peter Avery)، تاریخ معاصر ایران، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، چاپ دوم، 1369.
56- اتحادیه، منصوره؛ احزاب سیاسی در مجلس سوم، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1371.
57- اتحادیه، منصوره؛ پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت در دوره اول و دوم مجلس شورای ملی، تهران، نشر گستره، 1361.
58- اتحادیه، منصوره، مجلس و انتخابات از مشروطه تا پایان قاجاریه، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، 1375.
59- اتحادیه، منصوره؛ مرامنامه‌ها و نظام‌نامه‌های احزاب سیاسی ایران در دومین دوره مجلس شورای ملی، نشر تاریخ ایران، چاپ اول، تهران، 1361.
60- باستانی پاریزی، محمدابراهیم، تلاش آزادی، انتشارات نوین، چاپ چهارم، 2536.
61- بهار، محمدتقی (ملک‌الشعراء)؛ تاریخ مختصر احزاب سیاسی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم، تهران، 1380.
62- بهنود، مسعود؛ دولتهای ایران از سوم اسفند 1299 تا 22 بهمن 1357، انتشارات جاویدان، چاپ پنجم، بی‌جا، 1370.
63- پورشالچی، محمد؛ میوه‌های دار، تاریخ جنبش‌های مردمی و مذهبی ملت ایران در قرن حاضر، عصر قاجار (1923-1890)، ترجمه محمود پورشالچی، انتشارات زرین، چاپ اول، 1376.
64- تبریزنیا، حسین؛ علل ناپایداری احزاب سیاسی در ایران، با مقدمه علی باقری، مرکز نشر بین‌الملل، چاپ اول، 1371.
65- ترتبی سنجابی، محمود؛ قربانیان باور و احزاب سیاسی ایران، انتشارات آسیا، چاپ اول، بی‌جا، 1375.
66- جودت، حسین؛ از صدر مشروطیت تا انقلاب سفید، تاریخچه فرّ دموکرات و جمعیت عامیون ایران، چاپخانه درخشان، بی‌جا، 1348.
67- ذاکر حسین، عبدالکریم؛ ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، نشر علم، چاپ اول، 1377.
68- راوندی، مرتضی؛ سیر قانون و دادگستری در ایران، نشر چشمه و کتابسرای بابل، چاپ اول، (تهران، بابل)، 1368.
69- رایین، اسماعیل؛ انجمن‌های سری در انقلاب مشروطیت ایران، چاپخانه تهران مصور، 1345.
70- زمانی، صفر؛ تاریخچه احزاب و حزب دموکرات، نشر واژه آرا، چاپ اول، تهران، 1379.
71- ساغررانی، لطف‌الله؛ فهرست اسامی و مشخصات نمایندگان 24 دوره مجلس شورای ملی، دفتر انتخابات وزارت کشور، نشریه شماره 5، 1368.
72- سایلی کرده ده، مجید؛ سیر تحول قوانین انتخابات در ایران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران، 1378.
73- سفری، محمدعلی؛ مشروطه‌سازان، نشر علم، چاپ اول، 1370.
74- سیری در 24 دوره قانونگذاری مجلس شورای ملی و دولتهای همزمان با آن، دفتر انتخابات، بی‌جا، 1368.
75- شجیعی، زهرا؛ نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، انتشارات سخن، چاپ اول، 1372.
76- شجیعی زهرا؛ نمایندگان مجلس شورای ملی در بیست و یک دوره قانونگذاری، انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی تهران، 1344.
77- شیخ‌الاسلامی، محمد جواد؛ سیمای احمد شاه قاجار، نشر گفتار، چاپ اول، تهران، 1368.
78- ضرغام بروجنی، جمشید؛ دولتهای ایران در عصر مشروطیت، اداره کل قوانین، تهران، بی‌تا.
79- عابدی، کامیار؛ زندگی و شعر ملک‌الشعراء بهار، به یاد میهن، نشر ثالث، چاپ اول، تهران، 1376.
80- عاقلی، باقر؛ میرزا احمدخان قوام‌السلطنه در دوران قاجاریه و پهلوی، انتشارات جاویدان، چاپ اول، 1376.
81- عاقلی،باقر؛ نصرت‌الدوله فیروز میرزا از رویای پادشاهی تا زندان رضاشاهی، انتشارات نامک، چاپ هشتم، تهران، 1373.
82- عشقی، محمدرضا بنی‌ابوالقاسم؛ کلیات مصور عشقی، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1354.
83- غنی، سیروس؛ ایران برآمدن رضاخان و نقش انگلیسی‌ها، ترجمه حسن کامشاد، انتشارات نیلوفر، چاپ اول، 1377.
84- فرمانفرمائیان، مهرماه؛ زندگی‌نامه عبدالحسین فرمانفرما، انتشارات توس، چاپ اول، 1377.
85- کاتوزیان، محمدعلی؛ اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، نشر مرکز، چاپ هفتم، تهران، 1379.
86- کاتوزیان، محمدعلی؛ تضاد دولت و ملت، نظریه تاریخ و سیاست در ایران، ترجمه علیرضا طیب، نشر نی، چاپ اول، تهران، 1380.
87- کاتوزیان، محمدعلی؛ دولت و جامعه در ایران انقراض قاجاریه و استقرار پهلوی، ترجمه حسن افشار، نشر مرکز، چاپ دوم، تهران، 1380.
88- لوسوئور، امیل؛ زمینه‌چینی‌های انگلیس برای کودتای 1299، ترجمه ولی الله شادان، انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1373.
89- محیط مافی، هاشم؛ مقدمات مشروطیت، به کوشش مجید تفرشی و جواد جان فدا، انتشارات فردوسی، چاپ اول، تهران، 1362.
90- مروارید، یونس؛ از مشروطه تا جمهوری، نگاهی به ادوار مجالس قانونگذاری در دوران مشروطیت، نشر اوحدی، چاپ اول، تهران، 1377.
91- مکی، حسین؛ تاریخ بیست ساله ایران، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، تهران، 1358.
92- مکی، حسین؛ زندگانی سیاسی سلطان احمدشاه، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1357.
93- ملیکف، ا-س؛ استقرار دیکتاتوری رضاخان در ایران، ترجمه سیروس ایزدی، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، تهران، 1358.
94- نوایی، عبدالحسین؛ دولتهای ایران از آغاز مشروطیت تا اولتیماتوم، انتشارات بابک، تهران، 2535.
95- نوایی، عبدالحسین؛ فتح تهران (گوشه‌ای از تاریخ مشروطیت)، انتشارات بابک، چاپ اول، تهران، 2536.
96- نوذری، عزت‌الله، تاریخ احزاب سیاسی ایران، انتشارات نوید شیراز، شیراز، 1380.
97- ورهرام، غلامرضا؛ تاریخ سیاسی و سازمانهای اجتماعی در ایران عصر قاجار، انتشارات معین، چاپ دوم، تهران، 1369.
98- یغمایی، اقبال، کارنامه رضاشاه کبیر، بنیانگذار ایران نوین، انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر تهران، 2535 ]1355[.
99- David L.sills, international encyclopedia of the social siences, the macillan company & the free press, New york, 1972.